Lễ hội là hình thức sinh hoạt văn hóa cộng đồng, là tấm gương phản chiếu đời sống văn hóa của mỗi vùng đất, mỗi dân tộc. Tại Lễ hội Xuống đồng (hay còn gọi là Lễ hội Lồng tồng) của đồng bào dân tộc Cao Lan ở xã Quang Yên, huyện Sông Lô được tổ chức mới đây, bức tranh văn hóa của dân tộc Cao Lan đã được phác họa chân thực, rõ nét.
Đồng bào dân tộc Cao Lan cấy lúa trong Lễ hội Xuống đồng. Ảnh: Kim Ly
Lễ hội Xuống đồng là nét sinh hoạt văn hóa truyền thống có từ lâu đời của đồng bào dân tộc Cao Lan, được tổ chức thường niên vào dịp đầu Xuân với ý niệm cầu cho dân khang, vật thịnh, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.
Tại Lễ hội Xuống đồng năm nay, nhân dân địa phương và du khách thập phương được trải nghiệm không gian văn hóa của dân tộc Cao Lan một cách đầy đủ, trọn vẹn. Phần lễ diễn ra tại đình làng, bà con trong xã cùng nhau vào đình làm lễ dâng hương, cầu mong một năm mới mạnh khỏe, ấm no, hạnh phúc.
Đặc biệt, phần hội diễn ra sôi nổi với nhiều trò chơi, trò diễn dân gian đặc trưng của dân tộc Cao Lan. Đầu tiên là trò diễn cấy lúa, người dân chia nhau, một tốp lên nương phát rẫy, một tốp xuống ruộng cấy lúa. Thửa ruộng được chọn để cấy trong ngày hội nằm ở giữa cánh đồng có diện tích khoảng 1 sào Bắc Bộ, có thể tưới tiêu thuận lợi.
Bà con lội xuống thửa ruộng đã được cày bừa rất kỹ để cấy lúa, trên đó đặt sẵn những bó mạ đã được gieo trồng trước đó 1 tháng. Sau khi cấy xong, thửa ruộng được chăm sóc cẩn thận cho đến khi thu hoạch. Những hạt gạo thu hoạch từ thửa ruộng sẽ được dâng lên cúng thần linh trong ngày tiệc cơm mới (15/8 âm lịch).
Phụ nữ dân tộc Cao Lan trình diễn các làn điệu dân ca, dân vũ truyền thống tại Lễ hội Xuống đồng năm 2023. Ảnh: Kim Ly
Tại sân đình Đồng Dong, các chàng trai, cô gái dân tộc Cao Lan trình diễn những bộ trang phục truyền thống độc đáo. Người dẫn chương trình giới thiệu với khán giả về ý nghĩa của mỗi trang phục, màu sắc, họa tiết, chất vải… Sau phần trình diễn trang phục truyền thống là phần biểu diễn văn nghệ với những làn điệu Sình Ca, hát giao duyên, múa lên nương, múa phát rẫy, múa cầu mùa… đặc trưng của người dân tộc Cao Lan.
Những nghệ nhân cầm trên tay các nhạc cụ truyền thống của dân tộc Cao Lan như kèn phò lé, trống tang sành, xẩm xẹ, chiêng, trống… trong đó, có 2 nhạc cụ tiêu biểu là trống tang sành và kèn phò lé. Trống tang sành có phần tang được làm bằng đất nung thành sành, ở giữa thắt nhỏ, 2 đầu phình to và được bịt bằng da thú. Kèn phò lé là loại kèn tự chế, người thổi kèn phải có nghệ thuật lấy hơi rất độc đáo, vừa thổi, vừa lấy hơi mới có thể thổi mãi mà tiếng kèn không dứt. Sự kết hợp hài hòa giữa trang phục truyền thống, nhạc cụ, dân ca, dân vũ đã tạo nên nét văn hóa độc đáo, riêng có của dân tộc Cao Lan.
Tại không gian đình làng, người dân dựng lên một cây nêu để thi ném còn. Cây nêu cao khoảng 15 m, trên ngọn có 2 vòng tròn, một vòng tròn lớn có đường kính khoảng 30 cm, một vòng tròn nhỏ có đường kính khoảng 10 cm. Quả còn là một túi vải may hình vuông có 5 màu và dây tua được gắn với đuôi lông gà sống thiến rất dài và mềm mại.
Người Cao Lan quan niệm, ai ném quả còn làm thủng lỗ vòng tròn bán nguyệt thì người đó sẽ gặp may mắn cả năm. Sau khi kết thúc phần ném còn, các trò chơi dân gian khác diễn ra đồng thời như chọi dê, bắn nỏ, đi cà kheo, bịt mắt đập niêu và đặc biệt, đồng bào Cao Lan còn bố trí những gian hàng trưng bày bản sắc văn hóa dân tộc gồm gian hàng trưng bày sách cổ, trang phục truyền thống, dụng cụ lao động, các vật dụng trong đời sống sinh hoạt hằng ngày, gian hàng nông sản, gian hàng ẩm thực, gian hàng các bài thuốc dân gian của đồng bào dân tộc Cao Lan.
Chị Nguyễn Thị Thùy ở thôn Đồng Dong phụ trách trưng bày gian hàng nông sản cho biết, gian hàng của chị có rau dớn, rau bao, củ từ, măng khô, trứng gà rừng, sắn núi Đền, củ mài, bí tròn dân tộc, đỗ, chè, rượu men lá, cao củ bách bộ, men lá rừng… Đây đều là các sản phẩm nông nghiệp đặc trưng của người dân tộc Cao Lan ở Quang Yên. Trong cuộc sống hằng ngày, người Cao Lan sử dụng các loại rau củ làm thức ăn và làm các bài thuốc dân gian chữa bệnh rất hiệu quả.
Du khách được tham quan các gian trưng bày thể hiện bản sắc văn hóa dân tộc của dân tộc Cao Lan. Ảnh: Kim Ly
Những nét đẹp văn hóa của dân tộc Cao Lan gắn với những tập tục văn hóa lâu đời của cư dân lúa nước. Đồng chí Vi Đình Quang, Phó Chủ tịch UBND xã Quang Yên, Trưởng Ban tổ chức Lễ hội Xuống đồng năm 2023 cho biết: "Lễ hội Xuống đồng của dân tộc Cao Lan đã có từ lâu đời. Năm 2007, lễ hội được phục dựng và duy trì tổ chức hằng năm.
Sau 3 năm tạm dừng do ảnh hưởng bởi dịch Covid-19, năm nay, lễ hội được tổ chức trở lại đã đem đến không khí vui Xuân rộn ràng, tạo hứng khởi cho người dân trước khi bước vào vụ sản xuất mới. Thông qua lễ hội góp phần gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa bản địa độc đáo của đồng bào dân tộc Cao Lan, thắt chặt tình đoàn kết trong nhân dân. Đây cũng là tiềm năng lớn để địa phương phát triển du lịch cộng đồng, nâng cao đời sống nhân dân".
Bạch Nga