Ảnh hưởng mặt trái của nền kinh tế thị trường và quá trình hội nhập quốc tế, nhiều giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Sán Dìu đang dần bị mai một. Trước thực trạng đó, các cấp, ngành, địa phương nơi có đồng bào dân tộc Sán Dìu sinh sống đã và đang triển khai nhiều giải pháp thiết thực nhằm bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc Sán Dìu trong đời sống hiện đại.
Các gian hàng ẩm thực của đồng bào dân tộc Sán Dìu, huyện Tam Đảo tại lễ hội Tây Thiên thu hút nhiều người dân và du khách tới tham quan. Ảnh: Kim Ly
Trên địa bàn tỉnh hiện có 40 dân tộc thiểu số sinh sống với hơn 55 nghìn người (chiếm 4,8% dân số toàn tỉnh), trong đó, chủ yếu là dân tộc Sán Dìu (chiếm hơn 80%). Địa bàn cư trú của người Sán Dìu phân bố rải rác ở các huyện Tam Đảo, Lập Thạch, Bình Xuyên và thành phố Phúc Yên.
Trải qua thời gian tồn tại lâu dài, đến nay, người Sán Dìu ở Vĩnh Phúc còn lưu giữ được nhiều giá trị văn hóa truyền thống như tiếng nói, chữ viết, trang phục, ẩm thực, các lễ nghi, tín ngưỡng, phong tục tập quán… Tuy nhiên, nhiều di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của người Sán Dìu đã bị mất đi hoặc mai một.
Hiện nay, người Sán Dìu vẫn sử dụng ngôn ngữ riêng của dân tộc, song chủ yếu ở lớp người cao tuổi, thanh niên và trẻ em giao tiếp bằng tiếng dân tộc Kinh. Tại các thôn có người Sán Dìu sinh sống, chỉ một số ít các thầy cúng còn biết chữ viết cổ của dân tộc mình, lớp trẻ hầu như không biết viết chữ Sán Dìu.
Trang phục truyền thống của người Sán Dìu đã biến đổi nhiều và chỉ còn một số người già sử dụng trong sinh hoạt hằng ngày; thanh niên, trẻ em chỉ mặc trang phục truyền thống trong những ngày lễ, Tết.
Bữa ăn của đồng bào dân tộc Sán Dìu cũng có nhiều thay đổi. Các loại bánh đặc trưng của đồng bào dân tộc Sán Dìu như bánh trứng kiến, bánh chưng gù… cũng ít xuất hiện trong năm mà chỉ có trong các ngày lễ, Tết, ngày hội.
Trên địa bàn tỉnh hiện có hơn 30 câu lạc bộ (CLB) Soọng cô của đồng bào dân tộc Sán Dìu, song làn điệu Soọng cô chủ yếu hiện diện trong các dịp diễn ra lễ hội và các ngày hội văn hóa - thể thao do các cơ quan địa phương tổ chức.
Để bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Sán Dìu, những năm qua, các cấp, ngành, địa phương trong tỉnh đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức, ý thức của đồng bào dân tộc Sán Dìu trong việc giữ gìn, bảo tồn và phát huy di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của dân tộc, giữ gìn nét đẹp thuần phong mỹ tục, kiến trúc làng xã cổ, nét đẹp nguyên bản của các lễ hội, diễn xướng dân gian…
Khảo sát, sưu tầm, thu thập thông tin, dữ liệu về văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Sán Dìu; tổ chức các lớp truyền dạy tiếng nói, chữ viết, các làn điệu dân ca và phục dựng các diễn xướng dân gian của đồng bào dân tộc Sán Dìu; tuyên truyền, quảng bá đặc trưng văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Sán Dìu trên các phương tiện thông tin đại chúng, mạng xã hội…
Xây dựng các Làng văn hóa kiểu mẫu của đồng bào dân tộc Sán Dìu gắn với phát triển du lịch; đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn cho đồng bào dân tộc Sán Dìu tham gia các hoạt động dịch vụ phục vụ du lịch cộng đồng; tổ chức sân chơi và giao lưu văn hóa nghệ thuật giữa các thôn, xã, các CLB của người dân tộc Sán Dìu; tổ chức và tham gia các ngày hội, giao lưu, liên hoan, hội diễn văn hóa, văn nghệ cấp khu vực, quốc gia…
Tại Ngày hội Văn hóa các dân tộc thiểu số vùng Đông Bắc lần thứ XI, năm 2024, các nghệ nhân đồng bào dân tộc Sán Dìu huyện Tam Đảo đã tham gia trình diễn nghi lễ cấp sắc - nghi lễ quan trọng và thiêng liêng công nhận cấp bậc của các thầy cúng; trình diễn trang phục truyền thống của nam, nữ trong ngày lễ, ngày cưới; trưng bày ẩm thực truyền thống; biểu diễn làn điệu Soọng cô “Bài ca đón khách” của đồng bào dân tộc Sán Dìu.
Các CLB dân ca Soọng cô của đồng bào Sán Dìu thường góp mặt trong chương trình Liên hoan các CLB dân ca, dân vũ, dân nhạc các dân tộc tỉnh Vĩnh Phúc. Tại lễ hội Tây Thiên Xuân Ất Tỵ 2025, huyện Tam Đảo đã tổ chức chương trình Giao lưu dân ca Soọng cô lần thứ V và Hội thi làm bánh chưng gù, bánh gio, bánh giầy của đồng bào dân tộc Sán Dìu.
Các hoạt động không chỉ góp phần làm phong phú lễ hội Tây Thiên, thu hút đông đảo du khách đến với lễ hội mà còn góp phần lan tỏa niềm tự hào về bản sắc văn hóa của dân tộc Sán Dìu trong dòng chảy hiện đại.
Thời gian tới, các cấp, ngành, địa phương trong tỉnh tiếp tục triển khai các giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc Sán Dìu gắn với phát triển du lịch, thúc đẩy kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số phát triển, góp phần nâng cao đời sống cho nhân dân.
Bạch Nga