Trước tác động bởi mặt trái của nền kinh tế thị trường và quá trình hội nhập quốc tế, nhiều giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Dao Quần chẹt ở thôn Thành Công, xã Lãng Công (Sông Lô) đứng trước nguy cơ mai một, thất truyền; đồng bào dân tộc Dao nơi đây đã tổ chức nhiều hoạt động cụ thể, thiết thực nhằm bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
Các nhạc cụ dân gian của dân tộc Dao, xã Lãng Công (Sông Lô) vẫn được người dân nơi đây lưu giữ và truyền dạy, góp phần gìn giữ các giá trị văn hóa của dân tộc. Ảnh Kim Ly
Thành Công là thôn duy nhất trên địa bàn tỉnh có đồng bào dân tộc Dao sinh sống thành cộng đồng với hơn 800 người. Trải qua hàng trăm năm tồn tại, hiện nay, người Dao còn bảo tồn nhiều nét văn hóa truyền thống của dân tộc.
Các nghi lễ như Cấp sắc, Tết nhảy, khai quang, tạ mả… cùng các phong tục truyền thống trong các dịp Tết Nguyên đán, Tết Thanh minh, Rằm tháng 7, Tết cơm mới được duy trì trong đời sống. Mỗi nghi lễ, phong tục đều mang một ý nghĩa riêng nhằm gửi gắm những ước vọng của đồng bào dân tộc Dao về một cuộc sống bình an, ấm no, hạnh phúc.
Bên cạnh đó, đồng bào dân tộc Dao còn giữ gìn được tiếng nói, chữ viết, trang phục, ẩm thực truyền thống; đồng thời, bảo tồn các loại hình nghệ thuật dân gian đặc sắc như: Tranh thờ (gồm 2 bộ chính là tranh thờ thần linh và tranh thờ thần pháp), múa dân gian (Múa chuông, múa cờ, múa roi…), âm nhạc dân gian (điệu hát giao duyên), nhạc cụ dân gian (kèn, chiêng, trống, chũm chọe)…
Trước xu thế hội nhập hiện nay, công tác bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa tốt đẹp trong đồng bào dân tộc thiểu số nói chung, đồng bào dân tộc Dao nói riêng gặp phải không ít khó khăn, thách thức. Sự xâm nhập của các nền văn hóa từ bên ngoài ảnh hưởng tới đời sống văn hóa, tinh thần của người dân.
Nhiều người trẻ không biết tiếng nói, chữ viết của dân tộc mình mà chỉ học chữ quốc ngữ và ngoại ngữ để phục vụ cho công việc. Việc dạy, học tiếng nói, chữ viết của dân tộc chủ yếu dưới hình thức truyền miệng chứ chưa được tổ chức thành lớp học. Đa số các nghệ nhân và những người am hiểu sâu sắc về những phong tục, tập quán của người Dao tuổi đã cao.
Trong đời sống sinh hoạt hằng ngày, người Dao chủ yếu ăn mặc giống người Kinh và chỉ mặc trang phục truyền thống vào các dịp lễ, Tết. Những kiến trúc nhà của người Dao (nhà trệt, nhà sàn) đã có sự thay đổi, đa số là nhà xây bằng gạch, ngói, chỉ còn một số hộ giữ được mẫu nhà truyền thống nhưng cũng cách tân để phù hợp với cuộc sống hiện đại.
Nghệ nhân Phùng Thế Vỵ xã Lãng Công (Sông Lô) truyền dạy chữ viết của dân tộc Dao cho thế hệ trẻ. Ảnh Kim Ly
Số người biết hát làn điệu giao duyên và sử dụng các loại nhạc cụ truyền thống của đồng bào dân tộc Dao chỉ còn "đếm trên đầu ngón tay", chủ yếu là những người cao tuổi, còn lại đa số người trẻ ưa thích những bài hát tiếng Kinh sôi động.
Những năm qua, chính quyền địa phương luôn quan tâm thực hiện tốt các chính sách của Trung ương, của tỉnh về công tác bảo tồn các di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc; tích cực tuyên truyền, vận động bà con tham gia gìn giữ, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc; tổ chức nhiều hoạt động bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Dao như truyền dạy tiếng nói, điệu hát giao duyên cho thế hệ trẻ; tham gia các chương trình giao lưu văn hóa, văn nghệ với nhân dân các dân tộc trong tỉnh và các tỉnh bạn; hỗ trợ kinh phí hoạt động cho các nghệ nhân, các câu lạc bộ dân ca, dân vũ.
Một số nghi lễ đặc sắc như lễ cấp sắc, lễ làm nhà xe của đồng bào dân tộc Dao được các nghệ nhân biểu diễn tại không gian sinh hoạt văn hóa cộng đồng ở quảng trường Khu du lịch Tam Đảo góp phần giới thiệu, quảng bá nét văn hóa đặc trưng của đồng bào dân tộc Dao tới bạn bè, du khách trong nước và quốc tế.
Để gìn giữ, phát huy các giá trị văn hóa của đồng bào dân tộc Dao, thời gian tới, địa phương tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân về giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, chú trọng đến vai trò của cộng đồng trong việc bảo vệ, phát huy giá trị các di sản văn hóa; thành lập mới và duy trì hoạt động của các câu lạc bộ dân ca, dân vũ trong đồng bào dân tộc Dao; tôn vinh, khích lệ các nghệ nhân và những người am hiểu văn hóa truyền thống tiếp tục truyền dạy tiếng nói, chữ viết, điệu hát giao duyên của dân tộc cho thế hệ trẻ; khai thác, phát huy các giá trị di sản văn hóa truyền thống để phát triển du lịch, nâng cao đời sống cho người dân.
Bạch Nga