Không hợp đồng, không bảo hộ, không đóng bảo hiểm xã hội và không được trang bị kiến thức về an toàn vệ sinh lao động, nhưng vì cuộc sống, những người lao động tự do sẵn sàng nhận làm các công việc nặng nhọc trong môi trường không bảo đảm an toàn. Bên cạnh nỗi lo việc làm không ổn định, ngày ngày họ còn phải đối diện với những nguy cơ tai nạn lao động thường xuyên rình rập.
Vất vả mưu sinh
Hiện nay, thị trường lao động nước ta nói chung và Vĩnh Phúc nói riêng, đối tượng lao động tự do chiếm tỷ lệ lớn. Ngoài khó khăn từ nguồn thu nhập bấp bênh, phụ thuộc thời vụ, đây còn là nhóm lao động tiềm ẩn nhiều nguy cơ lao động và bệnh nghề nghiệp. Do thiếu hiểu biết về pháp luật, chính sách lao động nên thường chịu thiệt thòi khi không may xảy ra rủi ro trong quá trình làm việc.
Lao động tự do là nhóm đối tượng lao động yếu thế, chịu nhiều rủi ro, thường xuyên có nguy cơ bị tai nạn với hậu quả nghiêm trọng (Ảnh: Sự cố sạt lở đất trong quá trình đào giếng tại xã Bàn Giản khiến 1 lao động tự do bị vùi lấp)
Dạo một vòng quanh các công trình xây dựng dân dụng trên địa bàn tỉnh, có thể thấy hầu hết người lao động đang làm việc tại các công trình, chủ yếu là xây dựng nhà ở tư nhân đều không được trang bị bảo hộ lao động, hệ thống giàn giáo được lắp đặt thiếu an toàn, không che chắn… tiềm ẩn nhiều mối nguy dẫn đến tai nạn lao động.
Anh Nguyễn Văn Thành ở xã Thanh Trù, thành phố Vĩnh Yên, một lao động tự do làm xây dựng chia sẻ: "Làm nghề này trèo cao, vác nặng, “đội nắng, đội mưa”, nhưng làm mãi quen rồi, mọi việc với chúng tôi trở nên bình thường. Ngày công tuy cao, nhưng thu nhập không ổn định. Cực nhọc là vậy, nhưng có lúc cả tuần, đến nửa tháng cũng không có việc làm. Ấy là chưa kể, những thời điểm ốm đau không đủ sức đi làm thì cả nhà lại nheo nhóc. Lo nhất là sau này có tuổi không thể đi làm thì chẳng biết gia đình sẽ trông vào đâu”.
Chung hoàn cảnh, anh Lê Văn Đắc ở huyện Sông Lô chia sẻ: "Công việc của thợ xây rất nguy hiểm, nặng nhọc, ráo mồ hôi cạn đồng tiền. Đi làm hơn 10 năm trong nghề, từng làm thuê cho các chủ thầu xây dựng, xây nhiều công trình nhưng tôi chưa bao giờ được trang bị bảo hộ lao động hay ký hợp đồng lao động. Không được ký hợp đồng, không được tham gia bảo hiểm xã hội nên rủi ro gặp tai nạn lao động chúng tôi không được hưởng chế độ, thậm chí còn bị sa thải".
Cũng như nhiều lao động tự do khác, anh Trần Văn Dũng ở xã Thanh Vân, huyện Tam Dương làm nghề bốc vác thuê tại chợ Đồng Tâm được gần 5 năm. Công việc nặng nhọc, làm việc cật lực từ sáng sớm tinh mơ, không kể nắng mưa và tất nhiên cũng không có bảo hiểm để đề phòng khi ốm đau, bất trắc.
Anh Dũng chia sẻ: “Tôi bốc vác ngày ít thì 2-3 tấn, lúc cao điểm lên đến 6-7 tấn hàng, tiền công cũng đủ sống nhưng chắc chỉ lúc khỏe chứ về sau xuống sức cũng không biết làm gì, giờ tôi thường bị đau lưng, vai gáy, cũng biết là sức khỏe mình bị ảnh hưởng nhưng giờ không làm lấy gì nuôi con nên phải cố...”.
Hiểm nguy rình rập
Nhọc nhằn, vất vả là vậy, nhưng nỗi lo lớn nhất của những lao động tự do lại đến từ những hiểm nguy luôn có thể xảy ra với họ trong quá trình làm việc. Ẩn họa mất an toàn lao động có thể chờ trực họ ở bất cứ chỗ nào. Không chỉ ở các công trường, nhà máy, mà có thể xảy đến với những lao động nông thôn đang làm việc tại gia đình.
Cần có những chính sách phù hợp để người lao động tự do được làm việc trong điều kiện an toàn.
Chiều 20/4/2023, hai lao động tự do ở huyện Vĩnh Tường đến khu vực thuộc Khu đô thị Nam Vĩnh Yên, phường Khai Quang thành phố Vĩnh Yên để sửa điều hòa. Trong quá trình trèo lên mái nhà kiểm tra thì cục nóng điều hòa bất ngờ nổ tung. Dù được đưa đi cấp cứu kịp thời nhưng do vết thương nặng, một người đã tử vong tại bệnh viện vào đêm cùng ngày.
Ngày 9/3/2024, tại thôn Hoa Giang, xã Bàn Giản, huyện Lập Thạch, trong quá trình đào giếng đã xảy ra sự cố tai nạn sạt lở đất, khiến một người bị vùi lấp. Dù lực lượng chức năng đã kịp thời có mặt làm công tác cứu hộ, cứu nạn nhưng nạn nhân vẫn không qua khỏi.
Đó chỉ là 2 trong rất nhiều ví dụ cho thấy những tai nạn xảy ra với lao động tự do là luôn thường trực và để lại hậu quả rất nặng nề. Đáng nói hơn, mỗi khi xảy ra sự cố mất an toàn lao động, phần thiệt luôn đứng về phía những lao động tự do bởi như đã nói họ gần như không có gì bảo vệ. Trường hợp nào may mắn thì được chủ sử dụng lao động thỏa thuận, hỗ trợ tiền thuốc men, hoặc tiền chôn cất. Thậm chí, chủ sử dụng lao động ngoảnh mặt làm ngơ, từ chối trách nhiệm họ cũng đành bấm bụng chịu thiệt vì chẳng biết kêu ai.
Hiện nay, công tác phòng ngừa tai nạn, bệnh nghề nghiệp, cải thiện, đảm bảo đời sống cho người lao động... đang được các cấp, ban, ngành và địa phương quan tâm thực hiện. Tuy nhiên, việc đảm bảo cho người lao động tự do được làm việc trong điều kiện an toàn vẫn còn nhiều hạn chế.
Nên chăng, cần có sự thừa nhận chính thức loại hình lao động tự do này bằng việc xây dựng các chính sách liên quan đến quyền lợi của họ. Qua đó, có những biện pháp tạo điều kiện để họ tham gia các loại hình bảo hiểm. Đặc biệt là chính sách bảo hiểm thất nghiệp. Có như vậy, mới lấp đầy khoảng trống an sinh xã hội
Bài, ảnh: Thiệu Vũ