Ưu tiên nghĩa đen là vượt lên trước hết. Theo đó, người được ưu tiên sẽ được nhận trước, nhận phần hơn so với những người khác mà đáng ra chỉ được chia đều hoặc chờ xếp hàng theo thứ tự.
Vừa có thành tích học tập tốt, vừa được cộng điểm ưu tiên nhờ những chỉ số phụ, học sinh sẽ gia tăng cơ hội trúng tuyển vào những trường chất lượng cao ở bậc học tiếp theo
Việc hỗ trợ, ưu tiên những đối tượng yếu thế, người có công, gia đình chính sách… là một trong những chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước ta, được tuyệt đại đa số người dân đồng tình ủng hộ.
Việc ưu tiên cũng được áp dụng với khá nhiều đối tượng, nhóm ngành nghề như ưu tiên xe cấp cứu, cứu hỏa… trong tham gia giao thông; ưu tiên cộng điểm trong công tác tuyển sinh với người dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa, hải đảo, biên giới; ưu tiên tuyển dụng lao động với những người có trình độ, tay nghề, kinh nghiệm cao…
Về cơ bản, việc ưu tiên được áp dụng với tất cả những người xứng đáng được ưu tiên nhằm mục đích đảm bảo công bằng xã hội, tạo điều kiện cho người yếu thế vươn lên, xóa nhòa khoảng cách vùng miền, khu vực, địa lý và điều kiện kinh tế, điều kiện xã hội. Điều này là đúng và rất nên duy trì, phát triển.
Tuy nhiên, bắt nguồn từ tư duy, hiểu biết hạn chế và đặc biệt là thói háo danh, thích hơn người của một bộ phận cán bộ, công chức, người dân, nên các quy định về ưu tiên đang ngày càng biến tướng, bị lợi dụng đến mức lạm dụng.
Ví như mới đây, lái xe của một cơ quan thuộc tỉnh nọ dù không có bất cứ quyền ưu tiên nào theo quy định của Nhà nước nhưng vẫn tự ý lắp đặt còi ưu tiên trên xe để tham gia giao thông trong tình huống bình thường. Hành vi này gây ra sự bức xúc lớn trong xã hội và đã bị cơ quan chức năng vào cuộc xử lý thích đáng.
Việc tự ý lắp đặt hệ thống còi, đèn, bảng biển trên xe ô tô nhằm nhập nhèm khi tham gia giao thông không chỉ làm rối loạn quá trình lưu thông trên đường mà còn gây ra nhiều hệ lụy như ùn tắc, cản trở, thậm chí xảy ra tai nạn giao thông vì phải nhường đường trong trường hợp khẩn cấp.
Đặc biệt, quy định về việc ưu tiên trong công tác tuyển sinh đầu vào các cấp, từ THCS cho đến đại học thời gian qua khiến không ít người dân hoang mang, lo lắng. Việc ưu tiên này không chỉ áp dụng trong các đối tượng chính sách mà còn mở rộng đến cả những chỉ số phụ như kết quả học lực, chứng chỉ ngoại ngữ và nghề, hoạt động xã hội… Từ đây nảy sinh nhiều bất cập.
Điển hình như quy định ưu tiên cộng điểm với những trường hợp có chứng chỉ ngoại ngữ cỡ IELTS trở lên đã vô tình đẩy nhiều thí sinh và gia đình vào con đường chạy đua lấy điểm thưởng trong khi con em mình đã quá áp lực vì chương trình học chính khóa hằng ngày.
Nhiều gia đình cũng băn khoăn đến mức lo sợ khi con em mình dù học tốt, học đều tất cả các môn nhưng nếu thiếu những chỉ số phụ kia mà lại phải “đấu” với hàng loạt trường hợp được ưu tiên về chứng chỉ ngoại ngữ, thành tích hoạt động xã hội hay các danh hiệu quốc gia, quốc tế và khu vực về văn hóa, thể dục-thể thao… thì chỉ có nước đầu hàng.
Nhận thức được tính lợi bất cập hại của vấn đề này, thời gian qua đã có không ít địa phương trong cả nước mạnh dạn thí điểm bỏ một số quy định về ưu tiên trong công tác tuyển sinh. Dù những quyết định này ít nhiều vẫn gây ra những quan điểm trái chiều nhưng cơ bản nhận được sự đồng tình của số đông người dân.
Theo quan điểm của họ, ưu tiên là việc nên làm nhưng chỉ nên áp dụng với những đối tượng không có khả năng theo kịp mặt bằng chung của xã hội như người nghèo, người tàn tật, hộ gia đình chính sách, người có công.
Với những người có đủ, thậm chí thừa điều kiện về mọi mặt mà vẫn ưu tiên thì vừa “chở củi về rừng”, vừa thu hẹp cơ hội của những người có ý chí, nghị lực và quyết tâm vươn lên trong cuộc sống.
Thực tế có không ít trường hợp điều kiện kinh tế còn khó khăn nhưng kiên quyết xin ra khỏi danh sách hộ nghèo để nhường quyền được hỗ trợ khó khăn cho người khác. Có những thương binh, bệnh binh, gia đình thuộc diện chính sách tự nhận thấy mình không khó khăn nên đề nghị không nhận các phần quà hỗ trợ vào mỗi dịp lễ, Tết hoặc nhận nhưng tặng lại cho những đối tượng khó khăn hơn. Đấy là những tấm gương sáng về lòng tự trọng, sự hào hiệp của con người.
Ưu tiên là một chuyện, nhận hay không lại là chuyện khác. Bởi thế, dù ưu tiên hay việc gì đi nữa, hay dở vẫn ở suy nghĩ và nhận thức của mỗi con người.
Bài, ảnh: Quang Nam