Thị trấn Tam Đảo không chỉ được biết đến là một danh thắng nổi tiếng, mà còn là địa bàn chiến lược về quân sự quốc phòng, an ninh. Nơi đây đã từng ghi dấu những mốc son lịch sử quan trọng, gắn với những di tích lịch sử cách mạng còn tồn tại đến ngày nay. Trước sự tàn phá của thời gian và phát triển các dịch vụ du lịch, nhiều di tích đã bị xuống cấp nghiêm trọng, nguy cơ trở thành phế tích.
Di tích lưu dấu kỷ niệm về Chủ tịch Hồ Chí Minh nằm ở vị trí trên cao thuộc trung tâm thị trấn Tam Đảo, khi được khôi phục sẽ là điểm đến thuận lợi, ý nghĩa cho nhân dân và du khách.
Trong ký ức của người dân thị trấn Tam Đảo, các sự kiện về Đồn Nhật và trận đánh lịch sử ngày 16/7/1945, Sở chỉ huy Chiến dịch Trần Hưng Đạo, hệ thống hầm của Bộ Chính trị trong kháng chiến chống Mỹ, di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh... còn in đậm và tự hào bởi đó là những trận chiến thắng vang dội, tinh thần anh dũng chiến đấu giành độc lập dân tộc của nhân dân và hình ảnh vị lãnh tụ Hồ Chí Minh kính yêu từng làm việc nơi đây, hình ảnh Đại tướng, Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp từng chỉ huy Chiến dịch Trần Hưng Đạo...
Chủ tịch UBND thị trấn Tam Đảo Nguyễn Duy Dũng cho biết: “Trước đây, đã có nhiều cuộc khảo sát thực tế của Sở VH-TT&DL, Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh… cho thấy nhiều di tích đã bị xâm hại, bị chuyển đổi mục đích sử dụng. Cụ thể như di tích Đồn Nhật hiện nay chỉ còn một lô cốt nổi, hình trụ lục giác, nằm trong khuôn viên đất đã khoanh vùng, phía sau Khách sạn Ngôi sao; gần Đồn Nhật còn có 1 trong 5 căn hầm thuộc hệ thống hầm chiến lược được Bộ Chính trị và Trung ương Đảng cho xây dựng trong kháng chiến chống Mỹ. Cùng với đó, di tích đài quan sát và Sở chỉ huy Chiến dịch Trần Hưng Đạo chỉ còn căn hầm đã bị vùi lấp trong khu vực biệt thự của Toàn quyền Đông Dương cũ".
Được biết, hệ thống 5 chiếc hầm của Bộ Chính trị trong kháng chiến chống Mỹ, hầm số 1, số 2 được Ban Quản trị kinh tế thuộc Văn phòng Trung ương Đảng quản lý nên vẫn còn nguyên vẹn. Hầm số 3 nằm trong khu vực nhà gỗ nơi Bác Hồ từng đến ở và làm việc, hiện đã bị xây bịt kín, khuất lấp trong vườn su su và sườn núi; hầm số 4 nằm phía sau Khách sạn Ngôi Sao, hiện cửa hầm đã bị xây nhỏ lại, không thể ra vào được; hầm số 5 nằm cạnh nhà nghỉ Công Đoàn cũ cũng đã bị bịt kín.
Hệ thống 5 hầm được đánh giá đã xuống cấp nghiêm trọng, thường xuyên ẩm ướt, bị vùi lấp dưới lớp rác thải, nguy cơ trở thành phế tích, chưa được đưa vào bảo tồn cũng như khai thác, phát huy.
Di tích lưu dấu kỷ niệm về Chủ tịch Hồ Chí Minh hiện còn các địa điểm như biệt thự 18B do Ban Quản trị kinh tế thuộc Văn phòng Trung ương Đảng quản lý, là nơi Bác tham dự cuộc họp của Quân ủy Trung ương ngày 27/7/1968; khu đất trước đây có căn nhà gỗ là nơi Bác ở và làm việc khi lên Tam Đảo trong 2 ngày (14 - 15/7/1963), bên cạnh khu nhà còn có cây ổi và chiếc ghế đá là nơi Bác thường ngồi đọc báo, nghỉ ngơi nay chỉ còn bãi đất trống, cây hoa, cây cỏ mọc um tùm.
Ông Nguyễn Hữu Duyện (89 tuổi) ở thôn 2 - là 1 trong 16 chiến sĩ dân quân đã bắt sống giặc lái máy bay Mỹ chia sẻ: “Trong Chiến dịch Trần Hưng Đạo do Đại tướng, Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp chỉ huy, nhà tôi cũng được chọn để đào hầm phục vụ kháng chiến. Và với những chiếc hầm khác, tôi vẫn nhớ như in, đặc biệt là chiếc hầm trong khu biệt thự của Toàn quyền Đông Dương cũ với nhiều kỷ niệm. Khi đào hầm, các chiến sĩ phải mượn bàn ghế của người dân gần đây khiêng ra đó để Bác làm việc… Thời gian trôi đi, hầm bị lấp, kỷ vật không giữ được… Tôi và biết bao người dân địa phương mong muốn những di tích cách mạng sẽ được khôi phục lại”.
Có thể nói, hệ thống di tích lịch sử cách mạng ở thị trấn Tam Đảo khá dày đặc, có ý nghĩa lịch sử sâu sắc, nhưng hầu hết đều trong tình trạng hoang phế, hư hại do thời gian và hoạt động xây dựng, kinh doanh du lịch. Tuy các di tích nằm trên địa bàn thị trấn nhưng do Sở VH-TT&DL, Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh quản lý.
Trao đổi về vấn đề này, Chủ tịch UBND thị trấn Tam Đảo Nguyễn Duy Dũng cho biết: “Nhiều năm qua, các di tích lịch sử trên địa bàn bị xuống cấp, chính quyền đã quan tâm, tuyên truyền giữ nguyên hiện trạng. Tuy nhiên, công tác bảo tồn còn gặp nhiều khó khăn, trước sự phát triển kinh doanh dịch vụ, nhiều cơ sở lưu trú trong quá trình xây dựng từ nhiều năm trước không chú trọng đến việc giữ gìn các điểm di tích này bởi ở các cửa hầm không được lắp biển chỉ dẫn. Hằng năm, trong các báo cáo của thị trấn gửi huyện, các cơ quan chức năng cũng kiến nghị việc xuống cấp và mong được quan tâm, tu bổ”.
Để công tác bảo tồn di tích lịch sử tại thị trấn Tam Đảo hiệu quả, các ngành chức năng được giao quản lý cần quan tâm, tham mưu xây dựng đề án cụ thể để tôn tạo, tu bổ, phát huy di tích; đồng thời, chính quyền địa phương cũng cần quan tâm, dựng biển chỉ dẫn, bảo vệ, vệ sinh môi trường, không để bị xâm lấn.
Khi di tích được quan tâm, khôi phục thì giá trị văn hóa, lịch sử được gìn giữ cũng như tạo ra các tuyến, tour du lịch nghỉ dưỡng hấp dẫn gắn với du lịch lịch sử, tham quan, mặt khác, tạo ra một không gian văn hóa tiêu biểu cho điểm đến ấn tượng hàng đầu thế giới như thị trấn Tam Đảo.
Bài, ảnh: Thu Thủy