Theo thống kê, Việt Nam nằm trong top các quốc gia có giá thuốc lá rẻ nhất, thuế thấp nhất, tỷ lệ người hút thuốc cao, gây nhiều tác hại cho sức khỏe, chi phí y tế. Để hạn chế tình trạng này, nhiều ý kiến cho rằng, cần coi việc đánh thuế với thuốc lá là công cụ chính sách hữu hiệu để hạn chế tiêu dùng, từ đó giảm thiểu tác hại đối với sức khỏe người dân cũng như kinh tế - xã hội.
Những con số biết nói
Theo thống kê của Bộ Y tế, năm 2019, khoảng 2,6% học sinh Việt Nam từ 13 đến 17 tuổi sử dụng thuốc lá điện tử. Năm 2022, tỷ lệ sử dụng ở lứa tuổi vị thành niên (13-15 tuổi) chiếm 3,5%.
Kết quả điều tra sơ bộ tại 11 tỉnh, thành phố trong năm 2023 cho thấy, tỷ lệ sử dụng thuốc lá mới ở học sinh 13 đến 17 tuổi là 8,1%; tỷ lệ sử dụng ở các thành phố lớn và thành thị cao hơn so với nông thôn. Tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử ở người trưởng thành năm 2015 là 0,2%, tăng lên 0,6% năm 2021.
Tỷ lệ sử dụng thuốc lá hiện nay tăng nhanh, tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng tiêu cực tới sức khỏe người dân, nhất là giới trẻ.
Sự gia tăng người sử dụng thuốc lá mới, chủ yếu là thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, đặc biệt là trong giới trẻ đã để lại những tác hại đối với sức khỏe, môi trường, gây thiệt hại về kinh tế - xã hội.
Để giải quyết vấn đề này, nhiều hội nghị, hội thảo được tổ chức đều nhấn mạnh tất cả các sản phẩm thuốc lá đều gây hại đối với sức khỏe, đồng thời khuyến cáo việc cho phép các sản phẩm thuốc lá mới lưu thông trên thị trường sẽ làm tăng nhanh tỷ lệ sử dụng các sản phẩm này, dẫn tới nghiện nicotine và sử dụng thuốc lá điếu thông thường ở giới trẻ.
Trả lời chất vấn của các đại biểu về thực trạng và giải pháp kiểm soát thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng tại Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan cho biết: Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá đang trong quá trình sửa đổi. Luật đã triển khai hơn 10 năm, khi xây dựng luật chưa xuất hiện các loại thuốc lá mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Gần đây, đã có nhiều ý kiến về các sản phẩm thuốc lá mới.
Trên cơ sở đánh giá thực tế, tham khảo từ Tổ chức Y tế thế giới (WHO), các tổ chức liên quan, Bộ Y tế khẳng định quan điểm: Tỷ lệ sử dụng các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng hiện nay tăng nhanh, tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng tiêu cực tới sức khỏe, tính mạng người dân, nhất là giới trẻ.
Trước thực trạng đó, Bộ Y tế đã báo cáo Chính phủ đề xuất giao Bộ Y tế xây dựng Nghị quyết của Quốc hội quy định cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và các sản phẩm thuốc lá mới khác để ngăn chặn tác hại của các sản phẩm này, tránh có thêm nhiều người trong tương lai nghiện nicotine và nguy hại đến sức khoẻ, tính mạng.
“Đây đang là vấn đề nóng, cử tri cả nước và nhân dân rất quan tâm, bởi các sản phẩm thuốc lá mới độc hại, gây bệnh, gây nghiện nhanh, là cửa ngõ để ma túy núp bóng vào Việt Nam, đặc biệt là đối tượng học sinh, sinh viên. Về lâu dài, Bộ Y tế sẽ sửa đổi Luật Phòng chống tác hại thuốc lá để bổ sung quy định này vào luật, bảo đảm tính ổn định trong triển khai thực hiện”, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan chia sẻ.
Cần đánh thuế tiêu thụ đặc biệt
Tại Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV đưa ra quan điểm thuế tiêu thụ đặc biệt là công cụ để Nhà nước điều tiết sản xuất và tiêu dùng, mục tiêu là hạn chế sản xuất, tiêu dùng những hàng hóa, dịch vụ không có lợi cho kinh tế - xã hội.
Từ hiểm họa thuốc lá gây ra cho sức khỏe, tính mạng, đời sống nhân dân, kinh tế - xã hội của đất nước, trong phiên thảo luận ở hội trường về dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), nhiều đại biểu đánh giá rất cao Chính phủ đề xuất với Quốc hội 2 phương án tính thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá điếu.
Trong đó, áp dụng phương pháp tính thuế hỗn hợp bao gồm cả thuế suất và thuế tuyệt đối, có lộ trình tăng thuế tuyệt đối qua các năm để đến năm 2030 đạt được mức thuế tuyệt đối là 10.000 đồng/bao thuốc lá, phấn đấu đạt mục tiêu khuyến cáo của WHO đạt mức tỷ trọng thuế trong giá bán lẻ thuốc lá điếu hiện nay là khoảng hơn 36% lên 75% vào năm 2030 và hướng đến mục tiêu giảm tỷ lệ người sử dụng thuốc lá nam giới từ 15 tuổi trở lên dưới 36% của chiến lược phòng, chống tác hại của thuốc lá năm 2030.
Tăng thuế thuốc lá, quyết liệt xử lý thuốc lá nhập lậu là những giải pháp hữu hiệu nhằm hạn chế tác hại của thuốc lá.
Ủng hộ áp thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá, đại biểu Nguyễn Mạnh Cường, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Bình nhất trí với chủ trương tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá, bởi đây là mặt hàng có hại cho sức khỏe, không khuyến khích sử dụng.
“Việc tăng thuế nhằm mục đích giảm nhu cầu sử dụng, tăng thu cho ngân sách Nhà nước là cần thiết, phù hợp với chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại thuốc lá”, đại biểu Nguyễn Mạnh Cường chia sẻ.
Theo các đại biểu Quốc hội và một số chuyên gia, cần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với mặt hàng thuốc lá nhưng phải đẩy mạnh chống buôn lậu mặt hàng này để bảo vệ doanh nghiệp sản xuất trong nước. Một số ý kiến cho rằng: Cần xem xét thận trọng và căn cứ tình hình thực tiễn hiện nay của nước ta để cân nhắc, tính toán kỹ về mức tăng và lộ trình tăng nhằm đảm bảo sự phù hợp, tính hiệu quả của chính sách và đạt được mục tiêu đề ra.
Nhiều đại biểu bày tỏ lo ngại về việc tăng thuế quá cao và nhanh chóng sẽ dẫn đến gia tăng buôn lậu thuốc lá, gây hậu quả nghiêm trọng cho xã hội và không đạt được mục tiêu giảm nhu cầu sử dụng. Bởi vậy, việc tăng thuế trong khi công tác chống buôn lậu chưa đáp ứng yêu cầu sẽ là vấn đề cần hết sức cân nhắc để tránh những hệ lụy tai hại.
Đồng tình với quan điểm của các đại biểu khi cho rằng tăng thuế là biện pháp hữu hiệu để hạn chế tác hại thuốc lá, đại biểu Nguyễn Văn Mạnh, Phó trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Vĩnh Phúc nhận định: Việc điều chỉnh tăng thuế một cách hợp lý, kết hợp với tuyên truyền Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, cấm quảng cáo thuốc lá, cấm hút thuốc lá nơi công cộng, cấm trẻ vị thành niên hút thuốc lá, tăng cường các biện pháp chống buôn lậu thuốc lá thì việc hạn chế hút thuốc sẽ thực sự đạt hiệu quả.
Điều quan trọng nhất là cơ quan chức năng, chính quyền địa phương phải cương quyết, có trách nhiệm triệt tiêu thuốc lá nhập lậu, bao gồm cả thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng vào thị trường Việt Nam. Khi thuốc lá nhập lậu không còn tràn ngập thị trường thì sẽ hạn chế tiêu dùng, từ đó giảm thiểu tác hại đối với sức khỏe người dân cũng như kinh tế - xã hội.
Bài, ảnh: Thiệu Vũ