Bỏ cấp phép không có nghĩa là buông lỏng quản lý

Những ngày qua, chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về việc cắt bỏ thủ tục cấp phép xây dựng tại một số khu vực đã có quy hoạch chi tiết đã tạo ra hiệu ứng tích cực, được đông đảo người dân và giới chuyên gia đồng tình ủng hộ. Tuy nhiên, điều này không đồng nghĩa với việc buông lỏng quản lý. Ngược lại, đây là bước đi mạnh mẽ nhằm cải cách hành chính, loại bỏ cơ chế xin - cho, tháo gỡ các rào cản bất hợp lý, đồng thời yêu cầu cơ quan chức năng nâng cao trách nhiệm, giám sát chặt chẽ hơn trong quản lý đô thị theo quy hoạch đã duyệt.

Lâu nay, giấy phép xây dựng vốn được xem là “tấm vé” bắt buộc để công trình được khởi công. Tuy nhiên, thực tế tại nhiều địa phương cho thấy, không ít người dân đã phải vất vả chạy vạy, chờ đợi, bị yêu cầu chỉnh sửa hồ sơ nhiều lần mà không có lý do rõ ràng.

Mỗi lần làm thủ tục là một lần khổ sở, mỏi mòn với những biểu mẫu rối rắm, vòng vo. Không hiếm trường hợp cán bộ lợi dụng vị trí được giao để gây khó dễ, vòi vĩnh, gây mất niềm tin vào công vụ. Câu chuyện tiêu cực từ một thủ tục tưởng chừng như kỹ thuật lại trở thành nơi phát sinh hành vi thiếu minh bạch.

Do đó, việc Thủ tướng yêu cầu cắt bỏ thủ tục cấp phép xây dựng ở các khu vực đã có quy hoạch chi tiết 1/500 là một cú hích mạnh mẽ cho tiến trình cải cách hành chính. Quan trọng hơn, nó thể hiện tư duy quản trị hiện đại: Lấy người dân làm trung tâm, giảm phiền hà, tăng hiệu lực quản lý bằng cách chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm.

Theo các chuyên gia xây dựng, ở những khu vực đã được phê duyệt quy hoạch chi tiết 1/500, bản quy hoạch đã xác định rõ các chỉ tiêu như mật độ xây dựng, tầng cao tối đa, hình khối kiến trúc, chỉ giới đường đỏ, khoảng lùi…

Khi đó, việc yêu cầu người dân phải xin phép xây dựng thêm một lần nữa là không cần thiết, gây lãng phí thời gian và tạo ra rào cản không đáng có.

Nếu bản thân quy hoạch đã đóng vai trò như “giấy phép xây dựng tập thể” thì cơ quan chức năng chỉ cần thực hiện hậu kiểm, giám sát quá trình thi công theo đúng thiết kế và quyền sử dụng đất đã đăng ký.

Tuy nhiên, bỏ cấp phép không có nghĩa là buông lỏng quản lý. Người dân khi xây dựng vẫn phải có trách nhiệm thông báo với chính quyền địa phương, nộp hồ sơ chứng minh quyền sử dụng đất hợp pháp và bản thiết kế xây dựng theo đúng quy hoạch.

Trên cơ sở đó, chính quyền sẽ giám sát, xử lý kịp thời nếu phát hiện sai phạm. Với cách làm này, Nhà nước vẫn đảm bảo vai trò quản lý nhưng theo hướng phục vụ chứ không phải làm thay hay gây phiền.

Tại nhiều quốc gia có hệ thống quy hoạch đô thị bài bản, người dân hoàn toàn có thể xây dựng nhà trên đất của mình mà không cần xin phép, miễn là tuân thủ quy định về kiến trúc và không gây ảnh hưởng đến cộng đồng.

Việt Nam hoàn toàn có thể từng bước áp dụng mô hình này, bắt đầu từ những địa phương có quy hoạch rõ ràng, công khai và dễ tiếp cận. Với Vĩnh Phúc, tỉnh đang tích cực quy hoạch đô thị, phát triển hạ tầng và thu hút đầu tư, việc đón đầu cải cách này sẽ là bước đi chiến lược giúp tiết kiệm nguồn lực, nâng cao chỉ số hài lòng của người dân, đồng thời thể hiện quyết tâm xây dựng chính quyền kiến tạo, phục vụ.

Tuy nhiên, để thực thi hiệu quả chủ trương trên, điều kiện tiên quyết là các địa phương phải hoàn thiện quy hoạch chi tiết và công khai minh bạch quy hoạch đến người dân.

Đây là khâu cốt lõi. Nếu không có quy hoạch chi tiết, hoặc có mà không rõ ràng, không cập nhật, không minh bạch thì bỏ cấp phép xây dựng sẽ dẫn đến hệ lụy như xây dựng tùy tiện, phá vỡ kiến trúc đô thị, làm phát sinh tranh chấp hoặc gây khó khăn cho công tác hậu kiểm.

Bên cạnh đó, khâu hậu kiểm cần có bộ máy đủ mạnh, cán bộ đủ năng lực và đặc biệt là đủ trách nhiệm, không buông lỏng, không bao che. Bởi lẽ, hậu kiểm hiệu quả là một hình thức giám sát mang tính chủ động và liên tục, đòi hỏi chính quyền phải thực sự sát dân, đồng thời xử lý nghiêm các hành vi xây dựng sai phép, lấn chiếm đất công, phá vỡ quy hoạch. Hậu kiểm không thể là cái cớ để cán bộ “khoán trắng” cho dân, cũng không thể là khoảng trống pháp lý để kẻ xấu trục lợi.

Việc bỏ thủ tục cấp phép xây dựng còn mang ý nghĩa tiết giảm áp lực cho bộ máy hành chính. Thay vì mất thời gian xử lý hàng trăm hồ sơ, cán bộ có thể tập trung vào việc quy hoạch tốt hơn, giám sát chặt chẽ hơn và hỗ trợ người dân hiệu quả hơn trong quá trình xây dựng.

Thực tế cho thấy, nhiều năm qua, xã hội đã phải gánh chịu quá nhiều hệ lụy từ sự phức tạp và lạc hậu của các thủ tục hành chính, trong đó có thủ tục cấp phép xây dựng. Bằng một quyết định đơn giản nhưng dũng cảm, Thủ tướng Chính phủ đã cho thấy quyết tâm “bẻ gãy” những mắc xích cũ kỹ, tạo đà cho tư duy quản trị mới được vận hành: minh bạch, hiệu quả, đặt lợi ích người dân và doanh nghiệp lên trên hết.

Tất nhiên, cải cách luôn đi kèm với yêu cầu đổi mới tư duy và nâng cao năng lực thực thi của đội ngũ cán bộ, công chức. Chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm không chỉ là thay đổi một thủ tục hành chính, mà còn là phép thử về phẩm chất, bản lĩnh và tinh thần phục vụ của chính quyền các cấp.

Muốn người dân tin tưởng, không gì thuyết phục hơn bằng việc làm thật, giám sát thật và xử lý thật nghiêm minh các vi phạm. Khi đó, việc bỏ cấp phép xây dựng không chỉ là một cải cách hành chính thuần túy, mà còn là một bước tiến văn minh, thể hiện tinh thần phục vụ nhân dân đúng nghĩa.

Hoàng Cúc