Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng không chỉ là một nhà lãnh đạo kiệt xuất của Đảng mà còn là người có tầm ảnh hưởng sâu rộng, đóng vai trò dẫn dắt, định hướng trong lĩnh vực văn hóa. Tổng Bí thư đã có những đóng góp quan trọng trong việc bảo tồn, phát huy giá trị và bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời thúc đẩy quá trình hội nhập quốc tế.
Tình yêu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng dành cho văn hóa được hình thành từ nhiều yếu tố quan trọng. Sinh ra và lớn lên ở Hà Nội, một thành phố có truyền thống văn hóa lâu đời, nơi hội tụ và kết tinh những giá trị văn hóa của dân tộc, đồng chí đã thừa hưởng tình yêu sâu sắc đối với văn hóa từ gia đình và quê hương. Tổng Bí thư tốt nghiệp Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. Học vấn chuyên sâu về văn hóa và ngôn ngữ đã củng cố thêm tình yêu, vốn hiểu biết sâu rộng của đồng chí về văn hóa Việt Nam.
Không những thế, trước khi trở thành nhà lãnh đạo cao nhất của Đảng và Nhà nước, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã dành nhiều năm công tác trong các lĩnh vực liên quan đến tư tưởng và văn hóa, như biên tập viên, nhà nghiên cứu, Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản (1967 - 1996). Đồng chí được cử làm Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương (2001 - 2007).
Đây là giai đoạn đặc biệt trong lịch sử đất nước khi Việt Nam đang thực hiện rất thành công công cuộc đổi mới, phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế sâu rộng. Thành quả của sự phát triển đất nước được thể hiện rõ ràng trong mọi mặt của xã hội, đời sống nhân dân không ngừng được cải thiện. Tuy nhiên, mặt trái của kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế, các phương tiện truyền thông mới đã tác động mạnh mẽ đến đời sống văn hóa, tạo ra những vấn đề mới mẻ chưa từng có tiền lệ trong xây dựng văn hóa và con người.
Bên cạnh những thuận lợi, cũng xuất hiện nhiều nguy cơ: chủ nghĩa cá nhân vị kỷ, lối sống hưởng thụ, văn hóa ngoại lai lấn át, các giá trị truyền thống bị phai nhạt, thương mại hóa văn hóa văn nghệ quá mức không tính đến lợi ích lâu dài... Tất cả những yếu tố này đã làm xói mòn giá trị văn hóa dân tộc, ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển đạo đức của cộng đồng và cá nhân. Điều này đòi hỏi một định hướng phát triển văn hóa đúng đắn và rõ ràng để điều tiết, dẫn dắt sự phát triển văn hóa, cũng như sự phát triển chung của đất nước.
Trong bối cảnh đó, sự xuất hiện và vai trò của đồng chí Nguyễn Phú Trọng ở những vị trí quan trọng của đất nước có ý nghĩa rất lớn đối với sự phát triển văn hóa. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng là một học giả có kiến thức sâu rộng về lý luận chính trị và văn hóa. Đồng chí đã viết nhiều bài báo, tác phẩm nghiên cứu về tư tưởng Hồ Chí Minh, xây dựng Đảng, văn hóa dân tộc. Những tác phẩm này không chỉ thể hiện sự uyên thâm kiến thức mà còn cho thấy sự trăn trở về con đường phát triển đất nước, làm sao để vừa giữ gìn truyền thống dân tộc vừa hội nhập và phát triển hiện đại.
Nhờ sự chỉ đạo của Tổng Bí thư, nhiều chính sách, chiến lược phát triển văn hóa đã được ban hành, góp phần định hướng và thúc đẩy phát triển bền vững của ngành văn hóa. Những thông điệp quan trọng như: “Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi’, “Văn hóa là hồn cốt của dân tộc, nói lên bản sắc dân tộc. Văn hóa còn thì dân tộc còn”… thực sự thức tỉnh toàn xã hội, nhất là đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ. Những dấu ấn này không chỉ thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đối với sự nghiệp văn hóa mà còn đóng góp quan trọng vào việc bảo vệ và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
Năm 2024, cuốn sách “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc" của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng được xuất bản không chỉ là sản phẩm trí tuệ, tâm huyết của riêng Tổng Bí thư, mà quan trọng hơn là một công trình khoa học có tính chất hệ thống, tập hợp những tư tưởng, quan điểm chỉ đạo, những phát biểu, bài viết của người đứng đầu Đảng ta về bản chất và đặc trưng của văn hóa Việt Nam. Những chỉ đạo của Tổng Bí thư đã mang lại làn gió mới, tạo động lực mạnh mẽ cho ngành văn hóa và các văn nghệ sĩ trong việc xây dựng, phát triển nền văn hóa Việt Nam.
Chúng ta nhận thấy, cuốn sách của Tổng Bí thư đã giúp làm sáng rõ bốn vấn đề lớn sau:
Thứ nhất, nhấn mạnh vị trí, vai trò, ý nghĩa của văn hóa và việc giữ gìn, phát huy bản sắc dân tộc. “Văn hóa là nền tảng tinh thần xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là sức mạnh nội sinh, động lực quan trọng để phát triển đất nước. Phát triển văn hóa, xây dựng con người đồng bộ, hài hòa với tăng trưởng kinh tế, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, bảo vệ môi trường là một định hướng căn bản của quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, thể hiện tính ưu việt của chế độ ta.
Nền văn hóa chúng ta xây dựng là nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thống nhất trong đa dạng của cộng đồng các dân tộc Việt Nam”. Đây là kim chỉ nam, giúp các nghệ sĩ, nhà văn, nhà thơ, nhạc sĩ hiểu rõ giá trị cốt lõi của văn hóa Việt Nam, từ đó tạo ra những tác phẩm nghệ thuật đậm đà bản sắc, góp phần quảng bá văn hóa Việt Nam đến bạn bè quốc tế.
Thứ hai, sự khuyến khích đổi mới sáng tạo và sáng tạo không ngừng. Chỉ đạo này tạo ra một môi trường kích thích, nơi các nghệ sĩ không chỉ làm sống lại những giá trị truyền thống mà còn mạnh dạn thử nghiệm, sáng tác những tác phẩm mới mẻ, hiện đại, hội nhập nhưng không mất đi bản sắc riêng. Từ đó, Tổng Bí thư nhấn mạnh: “Đổi mới chính sách đãi ngộ, sử dụng đối với đội ngũ văn nghệ sĩ và những người làm công tác văn hóa. Tôn vinh tài năng và cống hiến của họ cho sự phát triển văn hóa nước nhà. Bên cạnh việc tập trung nâng cao đời sống văn hóa ở cơ sở, cần phải chú trọng xây dựng và phát triển văn hóa đỉnh cao, phấn đấu có nhiều tài năng lớn ở các loại hình văn hóa, nghệ thuật, có những tác phẩm tầm cỡ, phản ánh được sâu sắc hiện thực đổi mới vĩ đại của đất nước, có ý nghĩa tích cực trong việc xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam hiện nay”.
Thứ ba, sự quan tâm, đầu tư của nhà nước đối với ngành văn hóa. Chỉ đạo của Tổng Bí thư thường đi đôi với những chính sách và nguồn lực hỗ trợ từ Quốc hội, Chính phủ, giúp các nghệ sĩ có cơ hội phát triển tài năng, có điều kiện làm việc tốt hơn và an tâm sáng tạo. Chính từ những chỉ đạo của Tổng Bí thư, Quốc hội đã tổ chức 2 cuộc hội thảo lớn về thể chế, chính sách và nguồn lực cho phát triển văn hóa (2022), chính sách và nguồn lực cho phát triển thiết chế văn hóa, thể thao (2024), chuẩn bị thông qua Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa và rất nhiều vấn đề quan trọng khác.
.jpg)
Minh họa Anh Minh
Thứ tư, việc giáo dục và đào tạo nguồn nhân lực văn hóa. Tổng Bí thư từng phát biểu: “Công tác tổ chức và công tác cán bộ trên lĩnh vực văn hóa; việc đầu tư các nguồn lực cho phát triển văn hóa... chưa đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ”. Vì thế, chỉ đạo của Tổng Bí thư chú trọng đến việc “xây dựng, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ trực tiếp làm công tác văn hóa tương xứng với yêu cầu và nhiệm vụ phát triển văn hóa Việt Nam trong giai đoạn mới”; ở đó, “Công tác lãnh đạo và quản lý văn hóa không chỉ đòi hỏi có phẩm chất chính trị mà còn phải có trình độ chuyên môn, am hiểu đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ, có tầm nhìn sâu rộng, có khả năng vận động và thuyết phục các tầng lớp nhân dân tham gia vào công cuộc xây dựng và phát triển văn hóa. Đặc biệt chú trọng việc đào tạo, bồi dưỡng, xây dựng đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ làm công tác văn hóa, văn học, nghệ thuật”. Tổng Bí thư yêu cầu tập trung cho bồi dưỡng công tác cán bộ, nhất là tài năng trẻ trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật, đảm bảo có một lực lượng kế thừa chất lượng, tiếp tục tạo nên những đóng góp tích cực cho nền văn hóa nước nhà.
Chúng ta tin tưởng rằng, những chỉ đạo của Tổng Bí thư không chỉ tạo đà phát triển văn hóa Việt Nam mà còn khích lệ, truyền cảm hứng mạnh mẽ cho các trí thức, văn nghệ sĩ, giúp họ cảm nhận được sự quan tâm, ủng hộ và sự định hướng rõ ràng, từ đó tự tin hơn, sáng tạo hơn trong công việc của mình. Điều này góp phần quan trọng trong việc xây dựng, phát triển một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, giàu bản sắc.
Ý nghĩa xuyên suốt, quan trọng nhất trong toàn bộ cuốn sách của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng là mong muốn văn hóa sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc “Khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, của nền văn hóa và con người Việt Nam... kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại; phát huy tối đa nội lực, tranh thủ ngoại lực, trong đó, nguồn lực nội sinh, nhất là nguồn lực con người là quan trọng nhất”.
Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng luôn xem văn hóa là một trong những nền tảng quan trọng của đất nước. Tình yêu văn hóa không chỉ là tình cảm cá nhân của Tổng Bí thư mà còn là một chiến lược phát triển đất nước lâu dài, bền vững. Với những nỗ lực không ngừng, Tổng Bí thư đã góp phần quan trọng vào việc nâng cao tầm vóc, giá trị của văn hóa Việt Nam trên trường quốc tế. Đồng chí là một trong những nhà văn hóa lớn của Việt Nam, người đã và đang đặt nền móng cho sự phát triển toàn diện của đất nước, từ kinh tế, chính trị đến văn hóa, xã hội.
Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã để lại cho Đảng ta, dân tộc ta những tư tưởng, thành quả phát triển để “đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay”, trong đó có lĩnh vực văn hóa.
PGS.TS Bùi Hoài Sơn