(Tham luận của Báo Điện Biên Phủ tại Hội thảo báo Đảng các tỉnh, thành phố phía Bắc lần thứ 28 năm 2023)
Kể từ khi Bộ Chính trị (tháng 8/2010) chọn xã Thanh Chăn (huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên) làm xã điểm đại diện cho vùng Tây Bắc về xây dựng nông thôn mới (NTM), thời gian trôi đi trong bộn bề công việc. Xã Thanh Chăn có 4 dân tộc cộng cư (Kinh, Thái, Tày, Nùng), quy hoạch NTM sao cho hài hòa mà không phá vỡ bản sắc văn hóa là cả một vấn đề không chỉ lớn mà còn mới, không chỉ mới mà còn rất tế nhị...
Đến nay, bên cạnh “xã điểm” Thanh Chăn, tỉnh Điện Biên có 21 xã nữa được khoác lên mình “chiếc áo” mang tên NTM! Những năm chương trình mới triển khai, được sự đầu tư kinh phí và chỉ đạo sát sao của nhiều cấp, nhiều ngành, diện mạo các xã NTM có nhiều khởi sắc. Cơ sở vật chất được xây dựng khang trang như: Đường trục vào xã, đường liên thôn bản, đường ngõ xóm được cứng hóa; trụ sở xã, trạm y tế, trường lớp học, trung tâm học tập cộng đồng, nhà văn hóa xã... được sửa chữa, nâng cấp, đáp ứng được hoạt động của chính quyền xã, nhu cầu học tập của học sinh, vui chơi của nhân dân...; năng lực công tác của cán bộ và trình độ sản xuất của nông dân được nâng cao, tinh thần đoàn kết nội bộ, cộng đồng dân cư được củng cố vững chắc; chất lượng cuộc sống của người dân về vật chất và tinh thần được cải thiện đáng kể.
Bản Du lịch cộng đồng Nà Sự, xã Chà Nưa, huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên đạt nông thôn mới.
Tuy nhiên, để duy trì được tất cả những thành quả đó là cả một vấn đề vô cùng khó khăn, thách thức một khi nhiều nội dung không chỉ cần nguồn kinh phí mà hơn nữa, còn cần rất nhiều và cần thường xuyên. Trong số 19 tiêu chí xây dựng NTM theo Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày 16/4/2009 của Thủ tướng Chính phủ, với hầu hết các xã của tỉnh Điện Biên thì tiêu chí nào cũng khó, chỉ là khó ít hay khó nhiều mà thôi. Theo đó, tiêu chí số 10 về thu nhập của người dân được coi là một thách thức lớn nhất, khó vượt qua nhất. Các tiêu chí về giao thông, kênh mương nội đồng, về y tế, văn hóa... cứ có vốn là làm được, nhưng tiêu chí về thu nhập bình quân của nhân dân thì không giản đơn như thế. Hầu hết các xã thuần nông, ngành nghề dịch vụ chưa có gì đáng kể, để phát triển kinh tế đã khó huống chi là duy trì tăng trưởng bền vững trong nhiều năm?
Thực tế cho thấy sau gần 8 năm đạt chuẩn NTM ở Thanh Chăn, hầu hết các công trình đã bắt đầu xuống cấp và không có nguồn để sửa chữa. Một số tuyến đường liên xã có những đoạn hư hỏng nghiêm trọng khiến việc đi lại gặp không ít khó khăn. Cùng với đó, ngay khu trung tâm xã, rác thải sinh hoạt cũng không còn được thu gom, tập kết theo quy định, tuyến kênh chính nguồn nước đang bị ô nhiễm nặng. Lãnh đạo chính quyền xã thừa nhận rằng, trong số 19 tiêu chí NTM hiện nay, có những tiêu chí rất khó duy trì và tính bền vững cũng không cao. Đặc biệt là khi áp vào bộ tiêu chí mới với những cách tính mới. Thời kỳ đầu, bằng tính năng động tự thân, nhiều hộ dân ở Thanh Chăn đã tạo được sự phát triển nhờ mạnh dạn chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi. Hàng loạt mô hình về trồng nấm thương phẩm, nuôi cá, nuôi nhím, nuôi gà, nuôi ngan theo mô hình vườn - ao - chuồng kết hợp... bước đầu đã trở thành thế mạnh kinh tế ở Thanh Chăn. Song thực tế cho thấy, tuy số hộ giàu “năm sau cao hơn năm trước”, nhưng nguy cơ tái nghèo vẫn còn tiềm ẩn, tình trạng một số bộ phận người dân mắc các tệ nạn xã hội. Mức thu nhập bình quân đầu người chưa đồng đều, chủ yếu thu nhập tăng cao ở một số hộ nông dân có vốn, mạnh dạn đầu tư vào chăn nuôi và kinh doanh. Đối với nhiều hộ nghèo, hộ cận nghèo thì mức tăng trưởng đó chưa thực sự yên tâm.
Đường hoa xã nông thôn mới Ảng Nưa, huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên.
Tại xã Ẳng Nưa - xã đầu tiên của huyện Mường Ảng (tỉnh Điện Biên) đạt chuẩn NTM. Sau hơn 6 năm phát động, với sự ưu tiên về nguồn lực của địa phương, năm 2016, xã Ẳng Nưa đã cơ bản đạt được 19/19 tiêu chí, dù trong đó có một số tiêu chí còn chưa hoàn toàn đạt chuẩn. Giai đoạn 2011-2016, tổng nguồn vốn huy động để xây dựng NTM trên địa bàn xã khoảng hơn 77 tỉ đồng. Song do phải đầu tư đồng bộ để đảm bảo các tiêu chí nên nguồn vốn thiếu dẫn đến nhiều hạng mục cơ sở hạ tầng phải nợ lại và đến gần 7 năm sau vẫn chưa trả được. Cụ thể, các tuyến đường giao thông liên bản đã được đầu tư đường bê tông còn các tuyến nhánh thì chưa được đầu tư. Tại thời điểm ấy, do mỗi thôn bản không có đủ một nhà văn hóa nên xã Ẳng Nưa đã linh hoạt áp dụng 2-3 bản ở gần nhau sử dụng chung một nhà văn hóa. Sau gần 7 năm được công nhận đạt chuẩn NTM, đến nay xã Ẳng Nưa vẫn chưa trả được nợ về các hạng mục, công trình mà còn đang chật vật để duy trì các tiêu chí. Giao thông trong xã nhiều tuyến đã xuống cấp nhưng chưa có nguồn kinh phí để sửa chữa.
Đến tháng 6/2023, tỉnh Điện Biên có 1 xã nông thôn mới nâng cao, 21/115 xã đạt nông thôn mới, 30/115 xã đạt từ 15 - 18 tiêu chí, 40/115 xã đạt từ 10 - 14 tiêu chí, 24/115 xã đạt 5 - 9 tiêu chí, bình quân tiêu chí đạt 13,07 tiêu chí/xã, thu nhập bình quân đầu người ở khu vực nông thôn đạt 26 triệu đồng/người/năm, tỷ lệ hộ nghèo khu vực nông thôn giảm còn 36,57%, có 120 thôn, bản được công nhận đạt chuẩn NTM và NTM kiểu mẫu.
Xây dựng NTM là một chủ trương lớn của Đảng, Chính phủ và Quốc hội, được các cấp ngành ở Trung ương và các địa phương nỗ lực nhập cuộc, triển khai. Với một tỉnh miền núi, dân trí thấp, kinh tế chậm phát triển như Điện Biên, thiết nghĩ, xây dựng NTM càng cần thiết và tác dụng nhiều mặt. Mong sao chương trình mỗi ngày một tốt hơn nữa, thu nhiều thắng lợi hơn nữa, toàn diện hơn nữa; mở ra tương lai no cơm, ấm áo cho các địa phương, các dân tộc, các bản làng và từng hộ gia đình nông dân cả nước, trong đó có tỉnh Điện Biên. “Thách thức trong xây dựng NTM giai đoạn mới” là câu chuyện hoàn toàn có thật và rất đáng kể, tuy nhiên, càng khó khăn càng phải nỗ lực hơn, quyết tâm cao hơn!