Tại Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) năm 2024. Luật có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025, có nhiều điểm mới quan trọng theo hướng gia tăng quyền và lợi ích của người tham gia BHXH. Qua đó thu hút ngày càng nhiều người dân tham gia BHXH tự nguyện, góp phần mở rộng tỷ lệ người tham gia BHXH, hướng tới BHXH toàn dân.
Được triển khai thực hiện từ năm 2008, BHXH tự nguyện là chính sách mang ý nghĩa nhân văn, mở ra cơ hội cho người lao động (NLĐ) ở khu vực phi chính thức được tham gia BHXH. Nếu như trước năm 2008 chỉ có cán bộ, công chức, viên chức làm việc trong các cơ quan Nhà nước hoặc NLĐ có hợp đồng tại các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp mới được tham gia đóng BHXH để được hưởng lương hưu, nhưng từ khi có chính sách BHXH tự nguyện, các đối tượng từ đủ 15 tuổi trở lên đều có quyền tham gia để được hưởng chính sách hưu trí và được cấp thẻ bảo hiểm y tế (BHYT) miễn phí khi hết tuổi lao động.
BHXH tự nguyện có phương thức đóng góp linh hoạt, mức phí phù hợp với khả năng đóng góp và nguyện vọng thụ hưởng sau này. Người tham gia BHXH tự nguyện được lựa chọn mức đóng phù hợp với thu nhập của bản thân và có thể thay đổi mức đóng từ thấp lên mức cao hơn.
Cán bộ Bảo hiểm xã hội Vĩnh Phúc tuyên truyền tới người dân về những lợi ích khi tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện. Ảnh: Trà Hương
Trong trường hợp rủi ro, thu nhập giảm thì người tham gia có thể tạm ngừng đóng và được bảo lưu thời gian đóng để làm cơ sở cộng nối thời gian đóng sau đó. Đồng thời sự liên thông giữa BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện cho phép NLĐ chuyển từ đóng BHXH bắt buộc sang BHXH tự nguyện hoặc ngược lại sẽ được cộng dồn thời gian đóng trước đó để làm căn cứ giải quyết các chế độ BHXH.
Để khuyến khích người dân tham gia BHXH tự nguyện, Nhà nước có chính sách hỗ trợ 30% mức phí tham gia BHXH tự nguyện đối với người thuộc hộ nghèo; 25% đối với người thuộc hộ cận nghèo và 10% đối với các đối tượng khác.
Bên cạnh chính sách của Nhà nước, HĐND tỉnh đã ban hành Nghị quyết số 03 quy định chính sách hỗ trợ người trong tỉnh tham gia BHXH tự nguyện giai đoạn 2020-2025. Nhờ đó, ngoài mức hỗ trợ của Nhà nước, người dân tham gia BHXH tự nguyện được tỉnh hỗ trợ thêm chi phí với mức 30% đối với người thuộc hộ nghèo; 25% đối với người thuộc hộ cận nghèo; 10% mức phí đối với các đối tượng khác.
Chính sách hỗ trợ của Nhà nước, của tỉnh, cùng với đó là các giải pháp phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện được ngành BHXH tỉnh tích cực triển khai thời gian qua đã tạo đòn bẩy, giúp tỷ lệ người tham gia BHXH tự nguyện tăng đáng kể. Từ con số vài chục người tham gia năm 2008, đến nay, số người tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn tỉnh là hơn 24.000 người, chiếm 3,9% lực lượng lao động.
Tuy nhiên, dù số người tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn tỉnh nói riêng và cả nước nói chung tăng qua các năm, nhưng so với quy mô lao động con số này còn khiêm tốn. Công tác phát triển người tham gia BHXH tự nguyện gặp nhiều khó khăn do đối tượng tham gia loại hình bảo hiểm này chủ yếu là lao động tự do, thu nhập thấp và không ổn định.
Người dân chưa mặn mà tham gia vì quyền lợi thụ hưởng của người tham gia BHXH tự nguyện còn thấp. Với BHXH bắt buộc, người tham gia được thụ hưởng 5 chế độ (hưu trí, tử tuất, ốm đau và thai sản, tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp và thất nghiệp); trong khi đó, người tham gia BHXH tự nguyện chỉ được hưởng 2 chế độ (hưu trí và tử tuất).
Để gia tăng quyền lợi cho người tham gia, tăng sức hấp dẫn của chính sách và thu hút người dân tham gia BHXH tự nguyện, Luật BHXH năm 2024 đã bổ sung chế độ thai sản đối với NLĐ tham gia BHXH tự nguyện.
Theo đó, từ ngày 1/7/2025, người tham gia BHXH tự nguyện sẽ được hưởng 3 chế độ gồm hưu trí, thai sản và tử tuất. Trợ cấp thai sản do ngân sách Nhà nước đảm bảo, người tham gia không phải đóng thêm so với hiện hành. Lao động nữ sinh con, lao động nam đang tham gia BHXH có vợ sinh con đều được thụ hưởng chính sách này với mức hưởng là 2 triệu đồng cho mỗi con mới sinh.
Để được hưởng quyền lợi thai sản, NLĐ phải đóng BHXH đủ từ 6 tháng trở lên trong thời gian 12 tháng trước khi sinh con. Trường hợp cả cha và mẹ cùng tham gia BHXH đủ điều kiện hưởng chế độ thai sản thì chỉ cha hoặc mẹ hưởng chế độ theo quy định.
Bên cạnh đó, Luật BHXH năm 2024 đã điều chỉnh điều kiện hưởng chế độ hưu trí. NLĐ khi đủ tuổi nghỉ hưu có thời gian đóng BHXH từ đủ 15 năm trở lên thì được hưởng lương hưu hằng tháng thay vì phải đóng đủ 20 năm theo quy định cũ.
Trước đây, thời gian đóng tối thiểu để được hưởng lương hưu quá dài là một trong những nguyên nhân khiến người dân chưa mặn mà tham gia BHXH tự nguyện. Việc rút ngắn thời gian đóng BHXH để được hưởng lương hưu đã tăng thêm tính hấp dẫn đối với người tham gia BHXH tự nguyện, tạo cơ hội cho những người tham gia muộn hoặc tham gia không liên tục có cơ hội tích lũy đủ 15 năm đóng để hưởng lương hưu hằng tháng thay vì phải nhận BHXH một lần.
Để phát triển bền vững người tham gia BHXH tự nguyện, BHXH Vĩnh Phúc tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền về những điểm mới của chính sách BHXH tự nguyện; quyền, lợi ích và chính sách hỗ trợ tham gia BHXH tự nguyện của Trung ương, của tỉnh; đảm bảo giải quyết các chế độ cho người tham gia BHXH tự nguyện đầy đủ, kịp thời; tăng cường chuyển đổi số ứng dụng công nghệ thông tin, đơn giản hóa các thủ tục hành chính… phục vụ nhân dân ngày càng tốt hơn.
Lê Mơ