Hằng năm, cứ vào ngày mùng 7 Tết, người dân làng Gẩu, phường Đống Đa (Vĩnh Yên) lại nô nức tham gia hội làng. Theo tục lệ, rạng sáng nay (ngày 16/2), nhân dân "mổ lợn khao quân”, lấy thủ lợn dâng tế thánh. Khí thế các thanh niên, trai tráng trong làng hừng hừng như quân sĩ trước trận đánh quân Nguyên Mông năm Mậu Ngọ 1257.
Lễ tế chiều 16/2 tại lễ hội Đình làng Gẩu.
Từ trong năm, công tác chuẩn bị cho lễ hội Đình làng Gẩu đã được nhân dân địa phương trù bị, đến ngày mùng 5 Tết là bắt đầu các công đoạn chuẩn bị. Trong ngày này, làng Gẩu tấp nập, con cháu các gia đình tổ chức làm 4 loại bánh gồm bánh dày, bánh chay, bánh ngọt, bánh chưng… để dâng thánh. Mỗi người một việc, chung tay đóng góp tiền của, ngày công chuẩn bị lễ hội.
Ông Hoàng Kim Bảng, Trưởng Ban quản lý di tích Đình làng Gẩu cho biết: “Làng Gẩu có hơn 600 hộ với hơn 2.000 nhân khẩu. Lễ hội được tổ chức vào mùng 7 Tết, khi các con cháu vẫn ở nhà nên được tham gia đông đủ, ấm cúng. Hai năm làng tổ chức rước kiệu 1 lần, nhưng năm nay không rước được do thiếu nhân lực và cũng do nhiều gia đình vừa có việc hiếu trong năm”.
Rước kiệu là một trong những nghi lễ được nhân dân làng Gẩu cũng như khách thập phương mong chờ, ngóng đợi nhất. Theo ông Bảng, để tổ chức cho lễ rước cần hơn 60 người. Do lực lượng lớn và vì nhiều nguyên nhân, có những năm lễ rước không thực hiện được. Tuy nhiên, kiệu vẫn được trình ở đình để các cụ thực hiện nghi lễ tế.
Nói về tích Đình làng Gẩu và lễ hội, theo các cụ cao niên, vào mùng 2 Tết năm Mậu Ngọ (1257), 7 anh em họ Lỗ vâng lệnh vua đem quân ra trận đánh quân Nguyên Mông. Đêm hôm đó, quân tướng đã làm lễ tế cờ, thề ước và tuyển mộ thêm quân sĩ ở khu vực Bồ Lý, Hữu Thủ (thuộc huyện Tam Đảo lúc bấy giờ). Sáng mùng 3 Tết, đạo quân đi qua vùng Nhân Ngoại (Tam Dương) được nhân dân tưng bừng đón tiếp, mổ lợn khao quân nhưng cỗ chưa làm xong thì được tin cấp báo quân giặc đang tiến đến gần.
7 anh em họ Lỗ vội lệnh cho quân sĩ dùng thịt lợn chưa nấu chín và tiết lợn xoa lên trán để tỏ rõ lòng quyết chiến và tiến ra trận tiền. Trận chiến với quân Nguyên Mông diễn ra vô cùng quyết liệt. 7 anh em cùng quân sĩ đã giết và làm chết đuối hàng ngàn tên giặc Nguyên Mông trên các khúc sông Cà Lồ. Quân Nguyên Mông thua trận chạy tán loạn, 7 anh em dẫn quân tiếp tục truy kích địch, khí thế như triều dâng thác đổ.
Sau khi đất nước sạch bóng quân thù, 7 anh em họ Lỗ được vua Trần Nhân Tông ban thưởng và phong tước Đại Vương, phong đất ngụ ở vùng Tam Dương, Đinh Sơn, Miêu Duệ. Vua Trần Nhân Tông phong tặng cả 7 vị là “Tả Hà Nhất Đái Thất Vị Đại Vương”. Các triều đại phong kiến từ triều Trần đến triều Nguyễn đều có sắc phong cho 7 vị anh hùng họ Lỗ và đưa vào mục sơn thần của đất nước để nhân dân tôn thờ.
7 anh em họ Lỗ được nhân dân nhiều làng dọc bờ sông Hồng, sông Lô từ chân núi Tam Đảo xuôi đến giáp ranh Hà Đông (cũ) lập đền thờ. Riêng thành phố Vĩnh Yên có 18 nơi thờ tự, trong đó có Đình làng Gẩu, phường Đống Đa.
Hằng năm, cứ đến này mùng 7 và mùng 8 tháng Giêng, nhân dân và con cháu làng Gẩu cùng du khách thập phương lại tụ họp dự hội và rước kiệu, làm lễ dâng hương để tưởng nhớ công lao 7 vị anh hùng họ Lỗ. Trước và sau lễ rước sắc phong của 7 vị anh hùng họ Lỗ, nhân dân địa phương đều mổ lợn, tế lễ và mở tiệc tưng bừng.
Chị Nguyễn Thị Yến, một người dân làng Gẩu, phường Đống Đa cho biết: “Từ ngày mùng 5 Tết, mọi người dân trong làng đã có mặt ở Đình làng Gẩu để chuẩn bị các công việc. Ai thạo việc gì thì làm việc đó, người làm bánh, người nấu cỗ, người dựng rạp… mỗi người một tay rất phấn khởi, khẩn trương”.
Sáng nay (mùng 7 Tết), sau lễ cúng thánh, các cụ cao niên ở Đình làng Gẩu bắt đầu tổ chức lễ tế. Chiều cùng ngày, nhân dân địa phương, khách thập phương vào làm lễ và thụ lộc. Hàng trăm mâm cỗ được con cháu làng Gẩu dọn ra thết đãi khách tạo không khí náo nức, sôi nổi trong những ngày đầu Xuân năm mới.
Tối cùng ngày, nhiều chương trình văn hóa, văn nghệ được người dân địa phương tổ chức tại Đình làng Gẩu. Sang mùng 8, sau khi tạ lễ, làng Gẩu tiếp tục mở tiệc ăn uống linh đình. Làng trên, xóm dưới đều đến chung vui khiến lễ hội Đình làng Gẩu càng thêm rộn rã.
Với người làng Gẩu, đây là lễ hội lớn, đặc sắc nhất trong năm và cũng là một phong tục văn hóa có từ rất lâu vẫn được duy trì cho đến nay.
Bài, ảnh: Hà Trần