Với vai trò Phó Chủ nhiệm Câu lạc bộ (CLB) hát Soọng cô thôn Lập Đinh, xã Ngọc Thanh (Phúc Yên), là người đồng hành cùng CLB từ những ngày đầu thành lập đến nay, Nghệ nhân ưu tú Phạm Thị Lan đang dành phần lớn thời gian, tâm huyết góp phần thực hiện mong muốn truyền dạy, gìn giữ lời ca tiếng hát Soọng cô cho thế hệ mai sau.
Với nỗ lực trong thành lập Câu lạc bộ hát Soọng cô thôn Lập Đinh và truyền dạy tiếng hát Soọng cô, bà Phạm Thị Lan đã góp phần lan tỏa tình yêu trách nhiệm giữ gìn vốn cổ của dân tộc Sán Dìu đến thệ hệ trẻ. Ảnh: Nguyễn Lượng
Sinh ra và lớn lên ở mảnh đất Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên, gắn bó cuộc đời mình với cuộc sống thôn quê đầy ắp nghĩa tình của đồng bào dân tộc Sán Dìu. Từ ngày thơ bé những lời ca tiếng hát Soọng cô đã trở thành một phần không thể thiểu trong cuộc sống của bà Lan.
Qua những tời hát ru của mẹ, những điệu hát mời trầu, mời nước, hát đối đáp giao duyên trong các buổi lễ, Tết, tình yêu với những làn điệu Soọng cô mượt mà, đằm thắm lớn dần trong cô bé Lan. Năm 15 tuổi cô bé Lan có giọng hát trong sáng, hồn nhiên đã được đi theo các người lớn trong làng đi hát, tham gia nhiều buổi giao lưu trong và ngoài tỉnh để lại nhiều ấn tượng tốt đẹp với người dân vùng đất mà cô đến biểu diễn.
Ở thời điểm trước, cuộc sống còn nhiều khó khăn, chính tiếng hát Soọng cô cùng những chuyến đi giao lưu biểu diễn giữa các thôn, làng trong và ngoài tỉnh đã giúp thôn nữ Phạm Thị Lan được trải qua với những năm tháng tuổi trẻ đẹp đẽ nhất. Và đặc biệt hơn, những buổi đi hát ấy vô tình làm "cầu nối" giúp cô Lan lên duyên “một nửa” của đời mình.
Nhìn những bức hình lưu lại sau mỗi chuyến giao lưu, biểu diễn của vợ, ông Lưu Văn Tư, chồng bà Lan bộc bạch: “Lần đầu tiên tôi gặp bà ấy là khi bà ấy còn trẻ về xã Ngọc Thanh tham gia giao lưu tiếng hát Soọng cô. Khi ấy, tôi vẫn còn đang đi học phổ thông tình cờ đến xem, nhưng giọng hát trong trẻo cao vút của bà ngày ấy đã khiến tôi ấn tượng muốn làm bạn ngay”. Cũng bởi ấn tượng khó quên ấy mà sau đó, ông Tư đã không quản ngại đường xa để theo đuổi kết duyên với cô Lan đón bà về làm dâu đất Ngọc Thanh hai năm sau lần gặp gỡ đó.
Cuộc sống gia đình với những lo toan về cơm áo gạo tiền, chăm chồng nuôi con khiến bà Lan không có thời gian rảnh tham gia các buổi giao lưu, thế nhưng không vì vậy mà bà quên mất tiếng hát của đồng bào mình.
Giữa vùng đất mới, nơi có cả người Kinh và Sán Dìu sinh sống, với nhiều khác biệt trong đời sống thường ngày, song tiếng hát Soọng cô vẫn luôn hằn sâu tâm trí làm bạn với bà, giúp bà vơi đi nỗi nhớ nhà, nhớ quê và xua tan đi những mệt mỏi trong cuộc sống…
Khi con cái đã khôn lớn, trưởng thành, thay vì dành thời gian cho bản thân, hăng ngày bàì lại sống với trăn trở giữ gìn phát huy bản sắc văn hóa và tiếng hát của dân tộc Sán Dìu quê hương.
Bà Lan tâm sự: “Theo thời gian, thế hệ trẻ biết nói, biết hát tiếng của dân tộc mình đang dần ít đi, những màn giao duyên bằng những câu hát Soọng cô trong các đám cưới của người Sán Dìu ngày càng hiếm, vì vậy, tôi cùng với một số anh chị em trong làng, xã đứng ra thành lập CLB tập hợp những người yêu thích, muốn học tiếng hát Soọng cô để cùng nhau giữ gìn, lưu truyền tiếng hát của dân tộc mình vươn xa hơn”.
Sau thời gian đi từng ngõ, gõ từng nhà, năm 2012, CLB Sọong cô An Bình - Lập Đinh - Thanh Cao (nay được gọi là CLB thôn Lập Đinh) được thành lập với 37 hội viên.
Ở thời điểm trước số người biết và thuộc các làn điệu Soọng cô không nhiều, bà Lan không nề hà vất vả, trực tiếp nhận hướng dẫn cho 15 thành viên trong CLB. Từ đó đến nay, cùng với sự mở rộng của CLB, số người được bà hướng dẫn, truyền dạy nghề cũng ngày càng nhiều lên, trong đó học viên nhỏ tuổi nhất chưa đến 10 tuổi.
Mặc dù mới chỉ học hết lớp 3, nhưng bằng miền say mê, tình yêu với tiếng hát của dân tộc mình, bà Lan có thể thuộc và tự sáng tác hàng trăm lời hát Soọng cô, từ những câu hát ru, hát mời nước, mời trầu, hát đối đáp giao duyên…
Năm 2017 bà Lan biên soạn cuốn “Sưu tầm - biên dịch các bài hát Soọng cô của dân tộc Sán Dìu ra tiếng phổ thông và sáng tác giao duyên lời mới” để phục vụ cho việc truyền dạy và lưu giữ tiếng hát dân tộc.
Đồng hành với CLB Soọng cô thôn Lập Đinh ngay từ những ngày đầu thành lập trên cương vị Phó Chủ nhiệm CLB, bà Lan cùng với thành viên trong Ban Chủ nhiệm dẫn dắt CLB vượt qua nhiều khó khăn, đưa CLB ngày càng phát triển với số hội viên tăng dần qua các năm.
Hằng năm, CLB không chỉ tích cực tham gia các buổi biểu diễn văn hóa văn nghệ tại địa phương mà còn giao lưu với nhiều chi hội bạn, các CLB Soọng cô trong và ngoài tỉnh. Đặc biệt CLB còn được mời tham gia biểu diễn trong các buổi chào mừng các ngày lễ lớn của thành phố Phúc Yên, của tỉnh; hay tại các khu, điểm du lịch trong tỉnh…
Với những đóng góp tích cực trong việc bảo tồn phát huy bản sắc văn hóa, đặc biệt là di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc Sán Dìu, tháng 9/2022, bà Phạm Thị Lan vinh dự được Chủ tịch nước tặng danh hiệu "Nghệ nhân ưu tú" loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian.
Đây là động lực quan trọng để bà Lan tiếp tục chặng đường giữ gìn và phát huy các làn điêu dân ca vốn cổ của dân tộc, góp phần làm lớn dần tình yêu, trách nhiệm giữ gìn văn hóa dân tộc trong lớp trẻ.
Nguyễn Hường