Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp, thiên tai gia tăng về tần suất, cường độ và mức độ khó lường, việc ứng dụng khoa học công nghệ vào công tác phòng, chống thiên tai (PCTT) trở thành giải pháp cấp thiết nhằm giảm thiểu tối đa thiệt hại về người và tài sản, góp phần phát triển bền vững.
Một trong những ứng dụng quan trọng là công nghệ dự báo và cảnh báo sớm thiên tai. Các hệ thống vệ tinh, radar thời tiết, cảm biến từ xa và mô hình dự báo khí tượng hiện đại cho phép theo dõi, phân tích chính xác các hiện tượng thời tiết cực đoan.
Trong đó, thiết bị bay không người lái (flycam) được sử dụng để thu thập dữ liệu, xây dựng bản đồ đê điều, theo dõi hành lang bảo vệ sông, xác định vị trí có nguy cơ sạt lở hoặc sự cố do mưa lũ gây ra. Nhờ đó, cơ quan chức năng có thể đưa ra cảnh báo kịp thời, giúp người dân chủ động phòng tránh.
Trạm Khí tượng thủy văn Vĩnh Yên ứng dụng công nghệ số theo dõi chặt chẽ diễn biến của thời tiết, thủy văn, qua đó dự báo và cảnh báo sớm thiên tai. Ảnh: Thế Hùng
Chủ động nâng cao năng lực theo dõi, giám sát và cảnh báo thiên tai, ngành Nông nghiệp đã phối hợp với các cơ quan chuyên môn đầu tư lắp đặt hệ thống quan trắc khí tượng thủy văn, trạm đo mưa tự động và camera giám sát tại các khu vực trọng điểm có nguy cơ cao xảy ra sạt lở, ngập úng.
Ngoài ra, công nghệ ảnh viễn thám, hệ thống thông tin địa lý (GIS) được ứng dụng để xây dựng bản đồ cảnh báo nguy cơ sạt lở đất, lũ quét tại các huyện miền núi như Tam Đảo, Lập Thạch.
Dữ liệu từ hệ thống này được thu thập, xử lý theo thời gian thực và tích hợp với phần mềm cảnh báo, từ đó phát thông tin kịp thời tới người dân qua tin nhắn, loa phát thanh và các ứng dụng di động.
Công tác thiết kế và xây dựng các công trình đê điều, hồ chứa nước, kè chống sạt lở ngày càng được ứng dụng công nghệ vật liệu mới, mô hình thủy lực và phần mềm mô phỏng diễn biến mưa lũ. Nhờ vậy, chất lượng và độ bền của các công trình ngày càng được nâng cao, đáp ứng yêu cầu phòng ngừa trong điều kiện thời tiết ngày càng cực đoan.
Cùng với đó, các cơ quan chức năng tích cực đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến kiến thức phòng, chống thiên tai qua mạng xã hội, cổng thông tin điện tử và tổ chức các lớp tập huấn trực tuyến, nhằm nâng cao kỹ năng ứng phó cho cán bộ cơ sở, người dân.
Nhiều vệ tinh đã được phóng lên quỹ đạo trái đất để theo dõi và dự báo bão.
Những năm gần đây, nhiều tiến bộ khoa học công nghệ đã được ứng dụng hiệu quả trong công tác chỉ đạo điều hành của Ban Chỉ huy phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn các cấp.
Các hình thức làm việc trực tuyến như họp qua Zoom, khai thác dữ liệu trên hệ thống giám sát thiên tai quốc gia (Vrain), sử dụng ứng dụng phòng, chống thiên tai trên điện thoại di động, nhóm Zalo để chia sẻ thông tin nhanh chóng… đã giúp việc điều hành diễn ra kịp thời, linh hoạt, tránh bị động trước thiên tai. Năm 2024, tỉnh đã đầu tư lắp đặt thêm 10 trạm đo mưa tự động từ nguồn tài trợ của Quỹ Cộng đồng phòng, chống thiên tai.
Cùng với đó, Đài Khí tượng Thủy văn tỉnh đã cung cấp đầy đủ, kịp thời các bản tin dự báo, cảnh báo thiên tai nguy hiểm cho Ban Chỉ huy. Hệ thống hỗ trợ dự báo khí tượng Smart-Met do Tổ chức Khí tượng Phần Lan chuyển giao đã tích hợp các loại dữ liệu như quan trắc bề mặt, ảnh vệ tinh, ảnh radar và mô hình dự báo, giúp nâng cao chất lượng công tác dự báo, đặc biệt là dự báo lũ quét, sạt lở đất. Thông tin thực địa như lượng mưa, diễn biến hồ đập, tình trạng lũ lụt được truyền về trung tâm điều hành, hỗ trợ lãnh đạo đưa ra quyết định chính xác, kịp thời.
Trước hiện tượng thời tiết cực đoan ngày càng gia tăng, tỉnh tiếp tục chỉ đạo ngành Nông nghiệp phối hợp với đơn vị chức năng cụ thể hóa bản tin dự báo thành các cảnh báo chi tiết theo địa bàn, nhất là khi có mưa lớn, nguy cơ thiên tai ngập lụt đi kèm.
Tăng cường đầu tư vào các trạm quan trắc tự động tại những khu vực thường xuyên bị ảnh hưởng bởi thiên tai; xây dựng hệ thống thông tin cảnh báo thiên tai hiện đại như Internet of Things (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) và công nghệ vệ tinh vào quá trình quan trắc, giám sát và dự báo.
Việc sử dụng các công nghệ này không chỉ giúp nâng cao khả năng phát hiện sớm các hiện tượng thiên tai mà còn cảnh báo sớm, qua đó hỗ trợ các cơ quan, địa phương chủ động ứng phó.
Mai Liên