Không thể phủ nhận việc các làng nghề nói chung, làng nghề truyền thống nói riêng đã tạo việc làm cho nhiều lao động, đóng góp đáng kể vào sự phát triển của tỉnh. Tuy nhiên, thời gian gần đây, các làng nghề truyền thống gặp khó khăn trong sản xuất, kinh doanh và có nguy cơ bị mai một, cần sự hỗ trợ hơn nữa của tỉnh để các làng nghề được bảo tồn và phát triển.
Với 19 làng nghề truyền thống được duy trì từ lâu đời, truyền qua nhiều thế hệ như nghề mộc Thanh Lãng, gốm Hương Canh, nghề mây tre đan xã Triệu Đề... những năm qua, tỉnh luôn quan tâm và có nhiều chính sách hỗ trợ các cơ sở, hộ sản xuất tại các làng nghề vay vốn từ các tổ chức tín dụng, nhiều chương trình khuyến công, chuyển giao công nghệ và ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất; hỗ trợ đào tạo nghề và truyền nghề. Cùng với đó, khuyến khích, hỗ trợ các mô hình làng nghề truyền thống gắn với phát triển du lịch nhằm tạo cơ hội cho người dân làm nghề có thêm thu nhập.
Mặc dù nhận được nhiều hỗ trợ của tỉnh, nhưng nhiều làng nghề đang phải đối mặt với những khó khăn, thách thức do kinh tế phát triển, công nghiệp hiện đại. Nhiều sản phẩm của các làng nghề gặp khó về đầu ra, không có truyền nhân, khó cạnh tranh với các sản phẩm công nghiệp trên thị trường...
Làng nghề mộc truyền thống Thanh Lãng, huyện Bình Xuyên đang phải đối mặt với tình trạng ô nhiễm môi trường.
Đơn cử như làng gốm Hương Canh (Bình Xuyên) lâu nay nổi tiếng xa gần với chất lượng tốt, độ bền cao, cộng với sự kết hợp giữa truyền thống và nghệ thuật đương đại mang một vẻ đẹp riêng có.
Các dòng sản phẩm của làng gốm Hương Canh đã có mặt trên mọi miền Tổ quốc, thậm chí còn xuất khẩu. Tuy nhiên, hiện nay, làng nghề cũng chỉ còn vài hộ làm nghề và cũng đang trong tình trạng giảm sản lượng, chỉ làm hàng cho khách hàng đặt trước.
Nguyên nhân của tình trạng nêu trên là một số hộ dân làm nghề không chủ động được nguồn nguyên liệu; thiếu khu sản xuất tập trung, các hộ làm nghề phải tận dụng sân vườn, lề đường để làm nơi sản xuất, trưng bày sản phẩm, tập kết nguyên liệu khiến quá trình sản xuất, sinh hoạt của người dân gặp nhiều khó khăn. Mặc dù có nhiều triển vọng về đầu ra của sản phẩm, các hộ dân vẫn không thể mở rộng quy mô sản xuất.
Không chỉ khó khăn về đầu ra sản phẩm, một số làng nghề trên địa bàn còn phải đối mặt với tình trạng ô nhiễm môi trường không khí, tiếng ồn, gây ảnh hưởng đến đời sống người dân. Làng nghề mộc Thanh Lãng (Bình Xuyên) hiện có hơn 50% số hộ dân của thị trấn sản xuất, kinh doanh đồ mộc thủ công mỹ nghệ, mộc gia dụng.
Mặc dù quy mô sản xuất của người dân đã được mở rộng, công nghệ hiện đại hơn nhưng việc bảo vệ môi trường chưa được đầu tư nhiều nên môi trường làng nghề ngày càng ô nhiễm. Vào mùa cao điểm, ngoài sản xuất trong khuôn viên của gia đình, các hộ làm nghề còn sử dụng lòng đường, vỉa hè để phun sơn và dùng quạt máy thổi trực tiếp ra ngoài đường làm cho môi trường càng ngột ngạt hơn.
Theo Trưởng phòng Kinh tế, Hạ tầng và Đô thị huyện Bình Xuyên Đỗ Tuấn Anh, những khó khăn của các làng nghề truyền thống hiện nay là do quy mô nhỏ lẻ, mẫu mã sản phẩm đơn điệu, hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu của thị trường, còn nhiều lệ thuộc vào thị trường truyền thống.
Việc quảng bá, xây dựng thương hiệu chưa được quan tâm nên bị động trong tiêu thụ sản phẩm và tìm kiếm khách hàng mới. Ngoài ra, nhiều sản phẩm của làng nghề không còn phù hợp với xu thế phát triển hay không cạnh tranh được với những sản phẩm công nghiệp và giá cả lại cao khiến một số làng nghề khó phát triển.
Đơn cử như sản phẩm gốm Hương Canh, 1 cái chum sành 100 lít cũng có giá lên tới 3 triệu đồng. Nếu sản phẩm gốm để trưng bày, mang yếu tố thẩm mỹ cao thì giá ở mức đó có thể chấp nhận được.
Để bảo tồn và phát triển nghề truyền thống, UBND huyện luôn khuyến khích các địa phương quan tâm đến đội ngũ nghệ nhân, thợ lành nghề tham gia vào việc phát triển kỹ năng nghề truyền thống, sáng tạo thêm nhiều dòng sản phẩm phù hợp với xu thế hiện nay. Cùng với đó, nghiên cứu đề ra hướng hỗ trợ công tác đào tạo nghề, truyền nghề. Tập trung quy hoạch khu làng nghề gắn với điểm du lịch làng nghề.
Với mục tiêu đến năm 2030, trên địa bàn sẽ hình thành 24 cụm tiểu thủ công nghiệp, làng nghề truyền thống, tỉnh đang đẩy mạnh các hoạt động hỗ trợ về vốn, công nghệ và kỹ thuật để tăng khả năng cạnh tranh của sản phẩm làng nghề trên thị trường.
Tập trung đầu tư phát triển hạ tầng các cụm công nghiệp - làng nghề, giúp các cơ sở sản xuất, các doanh nghiệp có mặt bằng sản xuất. Tăng cường quảng bá sản phẩm làng nghề thông qua các hội nghị kết nối cung cầu, hội chợ triển lãm để mở rộng thị trường tiêu thụ. Đẩy mạnh phát triển các mô hình làng nghề truyền thống gắn với phát triển du lịch làng nghề; triển khai các chính sách đối với nghệ nhân, thợ giỏi nghề thủ công mỹ nghệ.
Cùng với đó, hỗ trợ tiêu thụ và xây dựng thương hiệu sản phẩm. Khuyến khích các doanh nghiệp liên kết với làng nghề truyền thống để bao tiêu sản phẩm, tìm kiếm thị trường, kết nối giao thương, tham gia hội chợ triển lãm trong và ngoài nước để quảng bá, giới thiệu và bán sản phẩm làng nghề truyền thống.
Bài, ảnh: Thành An