Trên cơ sở xác định những lợi thế, tiềm năng về vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội và nguồn nhân lực, Đảng bộ huyện Lập Thạch đã xây dựng và ban hành Nghị quyết chuyên đề về việc duy trì và phát triển các ngành nghề TTCN, làng nghề trên địa bàn huyện giai đoạn 2010-2015, trên cơ sở Nghị quyết của Huyện ủy, UBND huyện đã xây dựng kế hoạch phát triển các ngành nghề TTCN, làng nghề trên địa bàn huyện giai đoạn 2010-2015. Thời gian qua, huyện đã triển khai thực hiện có hiệu quả nhiều giải pháp, chủ trương, chính sách nhằm khuyến khích, hỗ trợ phát triển các ngành nghề tiểu thủ công nghiệp (TTCN), làng nghề truyền thống. Nhờ đó, hoạt động sản xuất TTCN, làng nghề trên địa bàn huyện đã được duy trì ổn định và ngày càng phát triển, giải quyết công ăn việc làm cho hàng trăm lao động nông thôn, qua đó góp phần đẩy mạnh phát triển KT-XH của địa phương.
Hiện nay, trên địa bàn huyện có 3 làng nghề được UBND tỉnh công nhận làng nghề truyền thống gồm: làng nghề đan lát thôn Triệu Xá, xã Triệu Đề, làng nghề đan lát truyền thống thôn Xuân Lan và làng nghề đan lát truyền thống thôn Nhật Tân, xã Văn Quán. Trong thời gian qua, các làng nghề truyền thống trên địa bàn đã thu hút và giải quyết việc làm cho một lượng lớn lao động nông thôn; đồng thời góp phần nâng cao thu nhập cải thiện đời sống cho nhân dân.
Tuy nhiên, thực tế tại các làng nghề truyền thống trên địa bàn huyện vẫn còn nhiều bất cập, cần có những giải pháp và định hướng đúng đắn để từng bước tháo gỡ khó khăn và tìm lối đi bền vững cho các làng nghề.
Là một trong những địa phương có nhiều ngành nghề TTCN phát triển, trong đó, nghề đan lát các sản phẩm mây tre đan ở 2 thôn Xuân Lan và Nhật Tân đã được UBND tỉnh công nhận là Làng nghề truyền thống, trong thời gian qua, nghề TTCN nói chung và nghề đan lát các sản phẩm mây tre đan nói riêng đã có những đóng góp quan trọng trong quá trình thực hiện nhiệm vụ phát triển KT-XH của xã Văn Quán, đem lại nguồn thu nhập chính cho nhiều hộ gia đình. Hiện tại, toàn xã có trên 570 hộ tham gia làm nghề TTCN gồm: Nghề đan lát mây tre xiên, làm mộc, lồng đèn, sa lông sợi nhựa xuất khẩu, riêng nghề đan lát mây tre xiên tập trung ở 2 thôn Nhật Tân và Xuân Lan có hơn 200 hộ làm nghề. Cùng với sự phát triển của thị trường, trong những năm qua, mây tre đan Văn Quán đã có những bước phát triển đáng kể. Tuy được coi là một nghề phụ, song các sản phẩm mây tre đan đã đem lại cho người làm nghề khoản thu nhập không hề nhỏ. Theo tính toán, thu nhập bình quân từ nghề đạt khoảng từ 1,2-1,4 triệu đồng/người/tháng. Tuy nhiên, một vài năm trở lại đây, làng nghề truyền thống, đặc biệt là nghề mây tre đan đã và đang gặp phải không ít khó khăn, sản phẩm làm ra không tiêu thụ được do thị trường ngày càng bị bó hẹp. Số hộ làm mây tre đan giảm đáng kể, một số bỏ nghề chuyển sang làm gia công các sản phẩm mây tre đan xuất khẩu cho các doanh nghiệp trên địa bàn huyện Sông Lô, số còn lại vẫn tiếp tục gìn giữ nghề đan lát truyền nhưng khá cầm chừng...
Cũng như làng nghề truyền thống ở xã Văn Quán, làng nghề đan lát thủ công truyền thống ở thôn Triệu Xá, xã Triệu Đề cũng có tới trên 1.100 hộ với trên 4.800 lao động tham gia làm nghề; thu nhập bình quân từ 800.000 đồng - 900.000 đồng/người/tháng. Tuy nhiên, người làm nghề ở Triệu Đề cũng gặp không ít khó khăn khi sản phẩm đan lát thủ công của họ không tìm được đầu ra ổn định, sản phẩm không tiêu thụ được cũng chỉ vì sản phẩm làm bằng chất liệu mây tre đan truyền thống không còn được người tiêu dùng ưa chuộng như những sản phẩm cùng loại làm bằng chất liệu nhựa, kim loại...dẫn đến nghề truyền thống có nguy cơ bị mai một.
Theo khảo sát, khó khăn lớn nhất chính là quy mô sản xuất ở các làng nghề và làng có nghề trên địa bàn huyện hiện nay vẫn chủ yếu duy trì ở dạng kinh tế hộ gia đình là chính, sản xuất nhỏ lẻ mang tính tự phát, công nghệ chậm đổi mới, phụ thuộc hoàn toàn vào nhu cầu thị trường nên nghề phát triển chậm. Trong khi đó, việc khai thác nguồn nội lực từ khu dân cư cho đầu tư phát triển ngành nghề nông thôn ở một số địa phương chưa cao; còn thiếu các doanh nghiệp, các cơ sở sản xuất, gia công các mặt hàng đan lát truyền thống đầu tư và đồng hành cùng người sản xuất trong tiêu thụ sản phẩm, mở rộng thị trường. Việc áp dụng các mô hình ứng dụng khoa học công nghệ còn nhiều hạn chế. Cơ chế chính sách về hỗ trợ phát triển ngành nghề nông thôn còn chưa đồng bộ, sự phối hợp của các cấp, các ngành trong hỗ trợ phát triển nghề còn chưa chặt chẽ, chưa tạo ra sự liên kết giữa các thành phần kinh tế. Nhận thức của chính quyền địa phương về phát triển ngành nghề nông thôn chưa chuyển biến kịp với cơ chế thị trường và quá trình hội nhập quốc tế. Việc xây dựng thương hiệu sản phẩm, thương hiệu làng nghề chưa được quan tâm thường xuyên...
Từ thực tế trên, Lập Thạch đặt ra các giải pháp, khắc phục khó khăn trong thời gian tới, trong đó tiếp tục thực hiện các cơ chế khuyến khích, động viên, hỗ trợ người dân tham gia các hoạt động sản xuất kinh doanh nhằm duy trì và từng bước mở rộng phát triển làng nghề, củng cố phát triển các cơ sở kinh tế hộ, khôi phục các ngành nghề truyền thống thu hút và tạo được việc làm cho nhiều lao động tham gia như: đan lát, hàng thủ công mỹ nghệ, mộc mỹ nghệ... đồng thời mở rộng và phát triển một số ngành nghề đang có lợi thế như: sản xuất rau an toàn, chế biến nông sản- thực phẩm, dệt may, thủ công mỹ nghệ, sửa chữa cơ khí... Chủ động ứng dụng KHCN tiến bộ vào sản xuất, nâng cao chất lượng và sức cạnh tranh của các sản phẩm; từng bước xây dựng thương hiệu sản phẩm; tập trung khai thác nguồn nhân lực tại chỗ nhằm thu hút, tạo việc làm ổn định và nâng cao thu nhập cho người lao động tại khu vực nông thôn, góp phần chuyển dịch tích cực cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động, thực hiện sự nghiệp CNH - HĐH nông nghiệp, nông thôn.
Ngô Tuấn Anh