Hàng năm, cứ mỗi độ xuân về, người dân lại nô nức đi lễ chùa thể hiện lòng thành tâm, cầu mong một năm mới bình an, may mắn đến với bản thân và gia đình. Đồng thời cũng là dịp để được hoà mình vào những nghi lễ đậm sắc văn hoá của nhiều vùng miền khác nhau. Phong tục đi lễ đầu xuân đã trở thành nét đẹp văn hóa trong mỗi con người Việt. Tuy nhiên, những năm gần đây, bên cạnh các điểm di tích tổ chức lễ hội trang nghiêm, thì còn đâu đó, những nét văn hóa chưa đẹp, thiếu lành mạnh.
Vào mỗi dịp đầu năm, các ngôi chùa nổi tiếng như chùa Hương (Hà Nội), Bái Đính (Ninh Bình), Yên Tử (Quảng Ninh)… nườm nượp khách thập phương đến làm lễ. Du khách đến đây một phần để thưởng ngoạn vẻ đẹp của danh thắng, một phần để cầu tài, cầu lộc, cầu bình an... Và phần lớn du khách thì cho rằng, các ngôi chùa này sẽ thiêng hơn những ngôi chùa khác. Cũng vì lý do chọn chùa, đền thiêng để đến khấn vái, nên nhiều người tin rằng phải đi đến chùa này, đền nọ làm lễ mới có lộc. Vì thế người thì chọn đi lễ đền ông Hoàng Mười ở Nghệ An, người thì lại chọn đền ông Hoàng Bảy mãi trên Lào Cai… nhưng họ đâu biết người ta đến với Phật, về với mẫu là để thanh tịnh tâm hồn, tìm đến những giáo lý của Phật Giáo để hướng con người đến những điều tốt đẹp hơn.
Ngày nay, khi đời sống của nhân dân được nâng cao thì số người tham gia lễ hội ngày một đông, các cụ có câu “phú quý sinh lễ nghĩa”. Điều đáng nói ở đây là việc đi hội thì có nhưng văn hóa lễ hội thì có vẻ chưa được phổ cập rộng rãi. Hòa vào dòng người hành lễ sẽ được chứng kiến cảnh người ta thi nhau khấn vái mong Phật chứng giám, phù hộ mà khấn lớn tiếng át tiếng của nhau. Chưa kể đến nhiều người cho rằng, cứ lễ to là lộc lớn, nên trên các ban biện của đền chùa các loại bánh trái được bày la liệt. Ở một số khu di tích vẫn còn tình trạng đốt vàng mã tràn lan, không chỉ gây lãng phí về tiền bạc mà còn ảnh hưởng đến môi trường, cảnh quan. Thêm nữa, không thể không kể đến ý thức của một số người đi hành lễ. Mặc dù các đền, chùa đều có biển ghi rõ không thắp hương, không chen lấn, xô đẩy khi vào lễ nhưng những hành vi, lời nói không được “phải phép” cho lắm cứ thản nhiên xuất hiện ở nơi vốn được coi là chốn tôn nghiêm. Cùng với đó, hiện tượng cúng bái quá mức, hành động phi văn hoá còn xuất hiện nhiều tại các lễ hội, khu di tích.
Ngày xưa đi lễ, mọi người đều có tâm niệm cầu cho sự siêu thoát của những người đã khuất và cầu sức khoẻ, may mắn cho gia đình, bạn bè. Người ta đi hội còn để gặp gỡ, giao lưu trò chuyện ngày đầu năm. Còn hiện nay, văn hoá lễ hội ít nhiều đã thay đổi theo hướng thương mại hóa. Lễ hội tổ chức kéo theo nở rộ nhiều dịch vụ kinh doanh của người dân xung quanh như dịch vụ cho thuê dép leo núi, dịch vụ trông xe, dịch vụ ăn uống...Tuy nhiên, ghi nhận ở nhiều lễ hội cho thấy, các dịch vụ đó nhiều khi đã trở nên “biến thái” khi “lột” ví tiền của du khách một cách công khai. Nhiều du khách kêu ca về những dịch vụ khác như thức ăn đồ uống ở các lễ hội quá đắt, cao hơn so với mua bên ngoài từ 2 đến 3 lần.
Hội Kéo song ở thị trấn Hương Canh được tổ chức hàng năm từ ngày mùng 3 – 5 tết tại bãi kéo song Cầu Treo. Trong 3 ngày diễn ra, hội đã thu hút hàng vạn lượt khách cùng người dân đến tham quan. Bên cạnh không khí sôi nổi của tiếng reo hò, vỗ tay cổ vũ từ phía khán giả thì hình ảnh những bãi giữ xe tự phát hai bên lề đường mọc lên như nấm, nhiều người dân để xe trên vỉa hè, dưới lòng đường gây khó khăn cho người qua lại đã phần nào làm xấu đi nét đẹp vốn có của hội làng đầu xuân. Anh Phạm Văn Nam là du khách thường xuyên của hội chọi trâu ở xã Hải Lựu (Sông Lô) chia sẻ: “Năm nào đến dịp lễ hội tôi đều thu xếp công việc để lên xem mấy “ông” trâu thi đấu. Hội chọi trâu được tổ chức với quy mô lớn, được đảm bảo an ninh trật tự khá tốt. Tuy nhiên, ở phía ngoài lễ hội còn nhiều hình ảnh chưa được đẹp. Như cảnh gửi xe vào bãi, giá vé ghi 10.000 đồng, đến lúc lấy xe ra về họ thu 20.000 đồng. Tôi thắc mắc thì người quản lý xe giải thích mùa lễ hội nên mức giá có tăng hơn. Không biết cãi lý kiểu gì đành ngậm ngùi trả tiền rồi còn ra về kẻo muộn”.
Việc quản lý và tổ chức lễ hội truyền thống ở một số địa phương vẫn chỉ chú trọng đến phần “lễ”, xem nhẹ phần “hội”, chưa thực sự quan tâm tới việc khai thác, bảo lưu những giá trị văn hoá đặc sắc của địa phương. Nhiều trò chơi dân gian mất chỗ đứng thay vào đó là những trò chơi giải trí thắng thua. Điều quan tâm là những trò này thu hút khá nhiều người tham gia, chủ yếu là thanh niên. Vì vậy, nhiều người tới đây không phải để đi lễ xem hội mà với mục đích tìm đến may mắn của trò “đỏ - đen”. Vấn đề vệ sinh môi trường luôn là bài toán nan giải của Ban quản lý di tích và Ban tổ chức lễ hội sau khi lễ hội kết thúc. Hiện nay, văn hóa tham gia lễ hội của người dân có phần xuống cấp, những bãi rác thải tự phát mọc lên, nhiều công trình công cộng bị du khách thập phương làm hư hỏng. Chị Hiền, một chủ cửa hàng đồ ăn ở khu du lịch Tây Thiên cho biết: “Ý thức người dân tham gia lễ hội bây giờ kém lắm, họ ăn uống rồi xả rác ngay tại chỗ. Nhiều nhóm thanh niên lên đây vãn cảnh, đem theo đủ thứ đồ ăn thức uống, chúng tụ tập ăn uống rồi tiện tay vứt rác ngay bên cạnh. Chiều nào tôi cũng phải thu dọn rác xung quanh quán ăn của nhà”.
Lễ hội là một nét sinh hoạt văn hóa tinh thần của con người, để phát huy nét đẹp truyền thống của lễ hội rất cần sự quan tâm của các cấp, ban ngành liên quan, sự phối hợp tổ chức lễ hội một cách khoa học của Ban quản lý khu di tích với chính quyền địa phương, và hơn hết là sự ý thức từ mỗi du khách thập phương khi tham gia lễ hội.
Thúy Nga