Trong dòng chảy phát triển mạnh mẽ của đất nước – nơi bộ máy hành chính đang được tinh gọn, không gian hành chính tái cấu trúc và thế hệ trẻ đối mặt với những thử thách toàn cầu – Giỗ Tổ Hùng Vương không chỉ là một ngày lễ truyền thống mà đang trở thành một điểm tựa văn hóa sâu sắc. Từ lời dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh “Các Vua Hùng đã có công dựng nước…”, tinh thần "con Lạc cháu Hồng" tiếp tục được khơi dậy như một sợi dây vô hình gắn kết lòng người, nuôi dưỡng ý chí tự cường và định hình bản sắc Việt trong kỷ nguyên hội nhập.
Trong hành trình đất nước vươn mình ra biển lớn, việc tái cấu trúc bộ máy hành chính, sáp nhập các đơn vị địa phương là một bước đi quan trọng nhằm xây dựng một nhà nước tinh gọn, hiệu quả.
Tuy nhiên, đi kèm với những thay đổi về mô hình quản trị là những dịch chuyển âm thầm nhưng sâu sắc trong tâm lý cộng đồng. Nhiều người dân cảm thấy chênh vênh khi tên làng, tên xã gắn bó bao đời bị thay đổi, khi không gian văn hóa quen thuộc có nguy cơ bị hòa tan.
Chính trong bối cảnh đó, tinh thần “con Lạc cháu Hồng” từ ngày Giỗ Tổ Hùng Vương hiện lên như một điểm tựa vững chãi, như một chất keo gắn kết con người với con người, vùng miền với vùng miền, hiện tại với cội nguồn.
Giỗ Tổ không chỉ là dịp để tưởng nhớ tổ tiên, mà còn là một lễ hội văn hóa – nơi người dân từ mọi miền đất nước, dù xa lạ về địa lý hay khác biệt về phong tục, có thể cùng nhau ngồi lại, cùng thành kính dâng hương tưởng niệm các Vua Hùng, cùng kể cho nhau nghe những truyền thuyết về nguồn gốc dân tộc.
Đó là không gian để cộng đồng tìm thấy điểm chung giữa những khác biệt, xây dựng một bản sắc mới giàu tính kế thừa sau mỗi cuộc sáp nhập hành chính. Những lễ hội quy mô nhỏ tại địa phương, những chương trình giao lưu văn hóa, những phiên chợ truyền thống trong ngày Giỗ Tổ… đều có thể trở thành những nhịp cầu bắc ngang qua những vùng đất còn chưa kịp làm quen.
Đặc biệt, Giỗ Tổ Hùng Vương còn là cơ hội để nuôi dưỡng tinh thần yêu nước, ý chí tự cường và tinh thần trách nhiệm công dân trong thế hệ trẻ.
Trong kỷ nguyên số, khi thanh niên Việt Nam đang sải bước trên khắp các lĩnh vực, mang khát vọng vươn tầm quốc tế, thì một trong những hành trang quý giá nhất chính là lòng tự hào dân tộc, là ý thức về bản sắc và trách nhiệm với tương lai đất nước. Khơi dậy tinh thần từ Giỗ Tổ chính là cách để thế hệ hôm nay thấu hiểu rằng, mình không đơn độc – sau lưng mình là một dân tộc đã từng dựng nước bằng máu, bằng nước mắt và bằng giấc mơ trường tồn.
Câu nói bất hủ của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Các Vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước” không chỉ là một lời nhắn gửi từ quá khứ, mà là một lời hiệu triệu hướng tới tương lai. Giữ nước hôm nay không còn là cầm vũ khí ngoài chiến trường, mà là giữ lấy văn hóa, giữ lấy tinh thần, giữ lấy căn cước Việt Nam trong một thế giới đang toàn cầu hóa mạnh mẽ.
Chính vì thế, tổ chức Giỗ Tổ Hùng Vương trong thời đại mới không thể chỉ là sự lặp lại của nghi thức cũ. Cần có những hình thức tổ chức mới, sáng tạo hơn, gần gũi với thế hệ trẻ hơn – từ việc số hóa truyền thuyết và nghi lễ, tổ chức các cuộc thi sáng tạo xoay quanh hình ảnh Vua Hùng, ứng dụng công nghệ thực tế ảo để tái hiện thời đại Văn Lang, đến các hoạt động giáo dục ngoại khóa, kết nối cộng đồng và lan tỏa giá trị cội nguồn qua mạng xã hội. Khi giới trẻ có thể “chạm” được vào lịch sử bằng chính công cụ của mình, lịch sử sẽ không còn xa lạ mà trở thành một phần trong nhận thức và cảm xúc của họ.
Trong bối cảnh nhiều địa phương đang tìm kiếm bản sắc chung sau tái cấu trúc hành chính, ngày Giỗ Tổ có thể trở thành một biểu tượng thống nhất – nơi mọi người đều thấy mình là con cháu các Vua Hùng, cùng chung một nguồn cội.
Không cần những lễ hội rình rang, đôi khi chỉ cần một buổi sinh hoạt cộng đồng, một đêm giao lưu văn hóa dân tộc, hay một cuộc triển lãm ảnh về đất Tổ – cũng đủ để khơi lên niềm tự hào và cảm giác thuộc về.
Giỗ Tổ Hùng Vương, vì thế, không chỉ là một ngày lễ trong lịch sử, mà là một phần của tương lai dân tộc. Đó là nơi quá khứ và hiện tại gặp nhau, là chiếc cầu nối giữa con người và văn hóa, giữa cộng đồng và quốc gia, giữa truyền thống và hiện đại. Khi tinh thần ấy được nuôi dưỡng đúng cách, nó sẽ trở thành nguồn năng lượng mạnh mẽ, âm thầm chảy trong huyết quản dân tộc – tiếp sức cho hành trình vươn mình của Việt Nam trên trường quốc tế.
Giữa những tòa nhà chọc trời, những khu công nghiệp hiện đại và những dòng mã lập trình chằng chịt, khi vẫn còn một ngày trong năm để mỗi người dân Việt cúi đầu trước bàn thờ Tổ, thắp nén nhang lòng và thì thầm lời tri ân, thì chúng ta chắc chắn vẫn còn giữ được gốc rễ của mình.
Và từ gốc rễ ấy, những cành lá mới sẽ tiếp tục vươn cao – kiêu hãnh, bền vững và đầy khát vọng cho một kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam.
PGS-TS Bùi Hoài Sơn