Trong không khí se lạnh của những ngày cuối năm, chúng tôi có dịp về thăm lại những ngôi nhà cổ - nơi lưu giữ giá trị văn hóa bản sắc làng quê Việt. Lặng lẽ như những nốt trầm trong nhịp sống hiện đại, dưới mỗi mái nhà, còn đó việc gìn giữ nền nếp gia phong, đặc biệt là những nét đẹp truyền thống ngày Tết, mang đến một cảm giác thân thương, ấm áp...
Không gian bên trong căn nhà cổ của gia đình ông Trần Văn Tá, xã Tiên Lữ, huyện Lập Thạch.
Về xã Tiên Lữ, huyện Lập Thạch, men theo con đường trải bê tông liên thôn, liên xóm, những mái nhà cổ dần hiện ra trước mắt chúng tôi khiến nhịp sống dường như chậm lại. Chúng tôi đến thăm gia đình ông Trần Văn Tá (76 tuổi), ở thôn Quẵng, là người đang sở hữu ngôi nhà cổ bằng gỗ lim với kiến trúc độc đáo, bắt mắt.
Trò chuyện bên ấm trà nóng, ông Tá chia sẻ: “Tuy không biết chính xác niên đại của ngôi nhà cổ này nhưng tính từ đời ông cha để lại đến nay, gia đình tôi đã là đời thứ 4 sinh sống và gìn giữ vẻ đẹp nguyên gốc của ngôi nhà qua thời gian. Nhà được xây dựng theo cấu trúc nhà năm gian đại khoa với ba gian nhà ngoài và hai gian buồng. Nguyên liệu xây nhà chủ yếu là gỗ lim và gạch thất. Bộ khung nhà làm từ những thân gỗ được chọn lựa kỹ càng, đục đẽo và phơi khô cho đến khi gỗ khô quắt lại mới liên kết bằng kỹ thuật ghép mộng. Nó không chỉ giúp ngôi nhà giữ được bản chất và màu sắc nguyên thủy của gỗ mà còn tạo nên kết cấu chắc, bền, làm cho không gian bên trong cao, rộng và thoáng hơn”.
Đi vào trong nhà, cảm nhận mùi hương gỗ thơm dịu nhẹ và dễ chịu của những thớ gỗ cổ. Xà ngang thì được làm bằng gỗ hương đỏ rất quý. Ngói nhà có ba lớp, mái ngói lợp bên trên giúp cách nhiệt tốt hơn so mái tôn, kết hợp với không gian thoáng làm cho ngôi nhà luôn mát mẻ, nhất là vào những ngày hè nóng bức.
Hằng năm, vào các ngày lễ trọng đại, đại gia đình ông Tá lại tề tựu tại nhà cổ để cúng giỗ, làm lễ với tổ tiên, ông bà. Đặc biệt, mùa xuân luôn là mùa đẹp nhất năm, bởi con cháu, người thân dù ở đâu cũng nhớ trở về ăn bữa cơm đoàn viên và ngôi nhà cổ luôn là cầu nối cho những ân tình ấm áp.
Ông Tá bộc bạch: “Theo di nguyện của cha tôi, tôi đã nói với các con rằng ngôi nhà cổ này là của tổ tiên để lại, tuyệt đối không được bán. Con cháu sống ở đây nên có trách nhiệm trông coi, bảo quản căn nhà. Việc giỗ chạp, thờ tự, sửa sang nhà cửa thì tất cả các con cháu phải chung tay gánh vác. Nếu thành viên nào trong đại gia đình gặp khó trong cuộc sống, những người còn lại sẽ chung tay giúp đỡ. Người góp công, người góp của, không ai phải nhắc nhở, ai cũng hết lòng chăm lo, vun đắp cho gia đình, đặc biệt là việc báo hiếu cha mẹ”.
Nếp nhà ấy, gia phong ấy đã được gia đình ông Tá giữ gìn qua nhiều thế hệ, thể hiện tinh thần đùm bọc, yêu thương, chia sẻ lẫn nhau và xen lẫn niềm tự hào về một gia đình nền nếp, sống tình cảm, sẻ chia.
Ông Bộ cùng con cháu chuẩn bị trang hoàng cho những ngày Tết.
Rời xã Tiên Lữ, chúng tôi về xã Ngũ Kiên, huyện Vĩnh Tường tham quan ngôi nhà cổ của gia đình ông Hà Văn Bộ ở thôn An Thọ. Bước chân vào cổng, căn nhà này mang đến cảm giác cổ kính đặc trưng của những gian nhà xưa ngay từ cái nhìn đầu tiên. Với niên đại trên 120 năm tuổi, mái ngói ngôi nhà đã sẫm màu, nền đất nện, cánh cửa gỗ trải qua thời gian đã dần mối mọt nhưng những cột gỗ lớn chống đỡ khung nhà vẫn vững vàng như thách thức thời gian.
“Với gia đình tôi, căn nhà này là báu vật vô giá. Nó chứa đựng nhiều ý nghĩa, không chỉ về mặt kiến trúc mà còn về mặt tình cảm nên chúng tôi rất trân quý”. Ông Bộ quả quyết khi dẫn chúng tôi ngắm căn nhà đã nhuốm màu cổ.
Về kiến trúc, ngôi nhà được xây dựng theo kiểu 3 gian, 2 chái (buồng) với 3 gian nhà ngoài là không gian sinh hoạt chung của cả gia đình; gian chính giữa đặt ban thờ tổ tiên, sập gỗ; hai gian cạnh bài trí tủ chè, trường kỷ, phản… Gian thờ gia tiên vẫn còn giữ được những vật quý như: Long ngai, bát hương, hoành phi, câu đối...
Vào dịp Tết, chỉ cần bước chân vào bậu cửa, nhìn vào trong nhà là thấy không khí Tết cổ truyền với cành đào được cắm gọn gàng, mâm ngũ quả, cặp bánh chưng cùng với các loại bánh, mứt, kẹo sắp xếp gọn gàng trên bàn thờ tổ tiên. Tất cả hòa quyện với mùi thơm của trầm, hoa huệ, cúc khiến không gian thêm phần ấm cúng.
Tết Nguyên đán đang cận kề, mỗi người, mỗi gia đình lựa chọn cho mình một cách riêng để chào đón năm mới. Thế nhưng với những người con, cháu của ông Tá, ông Bộ, họ lựa chọn trở về bên những ngôi nhà cổ, tìm lại không gian ấm cúng, nơi lưu giữ những kỷ niệm để thêm tự hào về gia đình, dòng tộc, quê hương.
Bài, ảnh: Thảo My