Giữa làn sóng cảnh báo từ các chuyên gia y tế và các tổ chức quốc tế về hiểm họa của thuốc lá đối với sức khỏe cộng đồng, việc tăng mạnh và tăng nhanh thuế thuốc lá đã trở thành yêu cầu cấp bách. Tại Vĩnh Phúc, công tác phòng, chống tác hại thuốc lá đang được triển khai quyết liệt, song để đạt hiệu quả bền vững, cần thêm cú huých chính sách mạnh mẽ từ việc siết chặt thuế tiêu thụ đặc biệt đối với ngành công nghiệp thuốc lá.
Tăng thuế - biện pháp hiệu quả nhất để giảm hút thuốc
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tăng thuế là công cụ hiệu quả nhất để giảm tỷ lệ hút thuốc lá, đặc biệt trong nhóm thanh thiếu niên và người thu nhập thấp, những đối tượng dễ bị tổn thương nhất bởi các sản phẩm chứa nicotine.
Tuy nhiên, tại Việt Nam, mức thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá hiện vẫn ở mức thấp. Cụ thể, thuế mới chỉ chiếm khoảng 36% giá bán lẻ, trong khi mức khuyến nghị tối thiểu của WHO là 70%. Chính sự chậm chạp trong cải cách thuế đã khiến các biện pháp tuyên truyền, kiểm tra xử lý dù nỗ lực đến đâu vẫn bị hạn chế về sức tác động.
Tác hại của thuốc lá không còn là điều cần phải tranh luận. Mỗi năm, thuốc lá cướp đi sinh mạng của hơn 40.000 người tại Việt Nam. Gánh nặng y tế mà nó để lại lên hệ thống chăm sóc sức khỏe và nền kinh tế là vô cùng lớn. Thế nhưng, mức thu từ thuế thuốc lá lại không đủ để bù đắp cho chi phí điều trị và tổn thất về năng suất lao động. Vì vậy, tăng thuế không đơn thuần là biện pháp giảm tiêu dùng, mà còn là cách để nhà nước thu lại chi phí xã hội khổng lồ do thuốc lá gây ra.
Mặc dù nhận thức rõ tác hại của việc hút thuốc lá đối với sức khỏe nhưng nhiều người vẫn khó từ bỏ thói quen này.
Một sai lầm phổ biến là cho rằng tăng thuế sẽ khiến ngân sách thất thu do tiêu dùng giảm. Tuy nhiên, nhiều quốc gia đã chứng minh điều ngược lại: dù tiêu thụ giảm, tổng thu thuế lại tăng. Đó là lý do tại sao nhiều quốc gia trong khu vực như Thái Lan, Philippines, Singapore… đều đã và đang liên tục nâng thuế thuốc lá.
Chúng ta không thể chống thuốc lá bằng khẩu hiệu suông, càng không thể kỳ vọng hiệu quả từ những mức thuế “nhẹ nhàng” như hiện nay. Một cú đánh đủ mạnh vào giá cả sẽ buộc người dùng phải cân nhắc lại hành vi tiêu dùng, đặc biệt là thế hệ trẻ đang bị thuốc lá điện tử “tấn công” bằng hình thức ngụy trang dưới vẻ hiện đại, mùi vị hấp dẫn.
Chủ động, quyết liệt trong phòng, chống tác hại thuốc lá
Trong bối cảnh chính sách thuế còn chậm thay đổi, Vĩnh Phúc đã chủ động triển khai đồng bộ nhiều giải pháp nhằm đẩy mạnh công tác phòng chống tác hại thuốc lá (PCTHTL). Trong hai năm 2023 - 2024, tỉnh đã ban hành và triển khai nhiều văn bản quan trọng, đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng, đặc biệt là trong giới trẻ về tác hại của thuốc lá, thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng.
Sở Y tế tỉnh đã ban hành tới 28 văn bản chỉ đạo các đơn vị y tế thực hiện nghiêm Luật PCTHTL; phối hợp với các sở, ngành như Sở Giáo dục và Đào tạo, Tỉnh đoàn, các cơ quan báo chí… tổ chức hội thi, các buổi truyền thông sáng tạo và hiệu quả về chủ đề xây dựng môi trường không khói thuốc. Tại các cơ sở y tế, mô hình “bệnh viện không khói thuốc” được đẩy mạnh triển khai, với sự giám sát nghiêm ngặt, bảo đảm không để xảy ra tình trạng hút thuốc trong khuôn viên bệnh viện.
Tỉnh cũng tập trung vào công tác kiểm tra, xử lý các vi phạm. Trong hai năm qua, các ngành chức năng đã tiến hành 31 cuộc thanh tra, xử lý 14 vụ vi phạm, phạt tiền trên 27 triệu đồng, tiêu hủy 90 bao thuốc lá nhãn hiệu 555 - loại có thể gây nguy hại nghiêm trọng đến sức khỏe người dùng.
Đặc biệt, theo thống kê mới nhất, trên địa bàn tỉnh hiện không có đơn vị nào đăng ký sản xuất, kinh doanh, xuất khẩu, nhập khẩu thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Điều này cho thấy tỉnh đã quản lý tương đối chặt lĩnh vực đang nổi lên với nhiều rủi ro này. Bên cạnh đó, toàn tỉnh hiện có 8 đơn vị được cấp phép bán buôn thuốc lá; 1 đơn vị được phép kinh doanh nguyên liệu thuốc lá; 1 đơn vị được cấp phép sản xuất, lắp ráp linh phụ kiện cho thuốc lá điện tử, tất cả đều tuân thủ đúng các quy định của pháp luật.
Tại buổi làm việc vào hồi tháng 4 vừa qua giữa Đoàn khảo sát Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội,với với Sở Y tế tỉnh, đồng chí Phùng Thị Kim Nga - Phó Chủ tịch UBND tỉnh đã khẳng định: Vĩnh Phúc luôn xác định PCTHTL là nhiệm vụ quan trọng, cần triển khai đồng bộ, hiệu quả. Đồng chí giao các ngành, địa phương tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền; xây dựng môi trường văn hóa, văn minh không khói thuốc tại cơ quan, trường học, nơi công cộng; tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm. Đáng chú ý, đồng chí đã đề xuất Quốc hội xem xét sửa đổi Luật PCTHTL, trong đó tăng mạnh thuế thuốc lá và giá bán lẻ, đồng thời tăng chế tài xử phạt - một kiến nghị hoàn toàn xác đáng và phù hợp với thực tiễn.
Cần một cú hích chính sách mạnh tay hơn nữa
Từ những gì đã và đang diễn ra tại Vĩnh Phúc, có thể thấy, công tác PCTHTL chỉ thực sự hiệu quả khi có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, ngành và quyết tâm chính trị từ lãnh đạo địa phương. Tuy nhiên, nỗ lực của một địa phương là chưa đủ nếu không có những thay đổi chính sách mang tính toàn quốc.
Việc tăng mạnh và tăng nhanh thuế thuốc lá không chỉ là lựa chọn thông minh về mặt kinh tế mà còn là nghĩa vụ đạo lý của nhà nước đối với sức khỏe nhân dân. Nếu thuốc lá là “rác nhựa” của cơ thể, thì chính sách thuế cần là “lưới lọc” để ngăn chặn rác xâm nhập.
Cần một bước đi quyết liệt hơn, cần một động thái đủ mạnh để thế hệ trẻ không còn coi hút thuốc lá như một thứ thời trang. Và cần một khung chính sách nhất quán, hiệu lực, để các địa phương như Vĩnh Phúc có thể phát huy hết nội lực trong cuộc chiến trường kỳ vì sức khỏe cộng đồng.
Bài, ảnh: Hoàng Cúc