Vĩnh Phúc là vùng đất giàu truyền thống văn hiến, tinh thần hiếu học, nơi sản sinh ra nhiều danh nhân khoa bảng nổi tiếng. Trải qua lịch sử hàng trăm năm, truyền thống hiếu học vẫn được các thế hệ người dân Vĩnh Phúc gìn giữ, phát huy trong đời sống hiện đại. Những năm gần đây, thành tích giáo dục của tỉnh luôn đứng trong top đầu cả nước.
Học sinh Trường THCS Đồng Tâm (Vĩnh Yên) tìm hiểu về các vị danh nhân khoa bảng Vĩnh Phúc tại Văn miếu tỉnh. Ảnh: Kim Ly
Trong 845 năm (Từ 1075 đến 1919) tồn tại nền giáo dục và khoa cử Nho học, người Vĩnh Phúc đã tạo lập truyền thống khoa bảng với 388 người đỗ khoa trường, trong đó, có 86 vị đỗ hàng đại khoa và 302 vị đỗ hàng trung khoa.
Trên địa bàn tỉnh có nhiều làng được mệnh danh là làng khoa bảng như làng Quan Tử (Lập Thạch), làng Lý Hải (Bình Xuyên), làng Thượng Trưng (Vĩnh Tường)…
Tỉnh còn có các dòng họ “kế thế đăng khoa” (có nhiều người cùng thi đỗ) tiêu biểu như dòng họ Nguyễn xã Lý Hải (nay là thôn Lý Hải, xã Phú Xuân, huyện Bình Xuyên); dòng họ Nguyễn, họ Đặng ở làng Quan Tử (nay là thôn Quan Tử, xã Sơn Đông, huyện Lập Thạch); dòng họ Nguyễn xã Vũ Di, huyện Vĩnh Tường…
Truyền thống hiếu học của người dân Vĩnh Phúc được các cấp ủy Đảng, chính quyền và nhân dân gìn giữ, phát huy. Trong số các dòng họ “kế thế đăng khoa”, nổi tiếng có dòng họ Nguyễn Duy ở xã Thanh Lãng, huyện Yên Lãng, phủ Tam Đái, trấn Sơn Tây, nay là thị trấn Thanh Lãng, huyện Bình Xuyên.
Hai cha con Nguyễn Duy Thì, Nguyễn Duy Hiểu cùng thi đỗ, làm quan trong triều, có công cao, chức trọng và có những đóng góp lớn với đất nước. Nguyễn Duy Thì, Nguyễn Duy Hiểu là tấm gương sáng tiêu biểu cho truyền thống hiếu học và khoa cử của quê hương Vĩnh Phúc.
Hiện nay, tại ngôi đền thờ cúng 2 vị ở Thanh Lãng còn lưu giữ 34 đạo sắc phong cùng nhiều hoành phi, câu đối, hương án, đồ thờ. Đây là những hiện vật có giá trị lịch sử văn hóa quan trọng đang được bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị.
Mới đây, UBND tỉnh đã phối hợp với Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam tổ chức hội thảo khoa học quốc gia “Danh nhân Nguyễn Duy Thì (1572 - 1652) và đóng góp của dòng họ Nguyễn Duy trong lịch sử dân tộc” nhằm bổ sung và làm rõ hơn về thân thế, sự nghiệp, công lao và những đóng góp to lớn của danh nhân Nguyễn Duy Thì nói riêng và dòng họ Nguyễn Duy nói chung đối với quê hương, đất nước qua các giai đoạn lịch sử.
Đồng thời, cung cấp cơ sở khoa học và đề xuất những định hướng lớn, giải pháp quan trọng trong việc gìn giữ và kế thừa, phát huy giá trị của những di sản văn hóa gắn với dòng họ Nguyễn Duy trong xã hội hiện đại.
Năm 2012, Vĩnh Phúc đã xây dựng công trình Văn miếu tỉnh tại thành phố Vĩnh Yên, lưu danh và thờ tự 86 vị danh nho tiêu biểu của tỉnh. Văn miếu đã trở thành điểm đến của đông đảo người dân trong tỉnh và du khách thập phương.
Vào dịp đầu Xuân, tại đây diễn ra nhiều hoạt động như lễ dâng hương, tôn vinh các bậc tiên thánh, tiên hiền, danh nhân khoa bảng; trưng bày tư liệu, hiện vật gắn với các kỳ thi cử thời xưa; viết chữ thư pháp và tặng chữ đầu Xuân...
Các hoạt động mang ý nghĩa tôn vinh truyền thống hiếu học, khoa bảng của quê hương Vĩnh Phúc, thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, “Tôn sư trọng đạo” của dân tộc; khơi dậy và phát huy tinh thần hiếu học, ý chí phấn đấu, noi gương người xưa tích cực học tập, rèn luyện, trở thành người có đủ phẩm chất đạo đức và tài năng để góp phần dựng xây quê hương, đất nước giàu đẹp.
Phát huy truyền thống hiếu học của quê hương, thế hệ trẻ Vĩnh Phúc hôm nay luôn nỗ lực phấn đấu trong học tập, đạt nhiều thành tích nổi bật. Ngành Giáo dục và Đào tạo Vĩnh Phúc luôn giữ vị thế top đầu toàn quốc về chất lượng giáo dục.
2 năm liên tiếp (2023; 2024), Vĩnh Phúc đứng đầu cả nước về điểm trung bình các môn thi tốt nghiệp THPT. Nhiều học sinh đạt giải các kỳ thi học sinh giỏi cấp quốc gia, khu vực, quốc tế. Nhiều năm liên tiếp, Vĩnh Phúc có học sinh tham dự các kỳ thi Olympic quốc tế và đạt giải.
Năm học 2023 - 2024, học sinh của tỉnh đạt 89/98 giải thi chọn học sinh giỏi cấp quốc gia, đứng thứ 3 toàn quốc về tỷ lệ đạt giải (90,82% học sinh đạt giải); có 9 học sinh được chọn vào đội tuyển học sinh giỏi quốc gia dự thi Olympic quốc tế; 1 học sinh đoạt Huy chương Bạc tại cuộc thi Olympic Hóa học quốc tế Mendeleev (IMChO) lần thứ 58...
Thế hệ trẻ Vĩnh Phúc sẽ tiếp tục gìn giữ, phát huy truyền thống hiếu học của quê hương, chinh phục những đỉnh cao tri thức và làm rạng danh vùng đất “địa linh nhân kiệt”.
Bạch Nga