Năm 1963, Vĩnh Phúc vinh dự được đón Bác Hồ về thăm 2 lần. Lần thứ nhất vào ngày 2/3, Bác về biểu dương tinh thần chống hạn của quân và dân địa phương. Lần thứ hai, ngày 16/7, Bác về thăm, nói chuyện với Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ III. Gần 60 năm Bác về thăm Vĩnh Phúc (1963 - 2023), Đảng bộ chính quyền, nhân dân các địa phương ra sức thi đua lập thành tích chào mừng ngày kỷ niệm trọng đại. Trong tâm trạng bồi hồi, xúc động, nhiều người cao tuổi ở thành phố Vĩnh Yên đã kể cho thế hệ trẻ nghe những câu chuyện về Bác, trong đó, có lần Người về thăm khu Đồi Cao (thành phố Vĩnh Yên).
Kỳ I: Đồi Cao ngày ấy - bây giờ
Trong số các địa danh, nơi những lần Bác Hồ về thăm Vĩnh Phúc, có lẽ chỉ còn khu Đồi Cao, thành phố Vĩnh Yên là cơ bản giữ được không gian xưa, như buổi ban đầu Người về đây.
Vẫn con dốc thoai thoải ngút ngàn màu xanh, Đồi Cao hiện hữu vẻ rêu phong, cổ kính, trầm mặc giữa lòng thành phố trẻ sôi động. Tại đây, vẫn còn những “cụ” xà cừ, lim xanh… hàng trăm năm tuổi, sừng sững tỏa bóng mát.
Bất kỳ ai, hễ đặt chân lên dốc Đồi Cao đều như được trút bỏ mọi muộn phiền, mệt nhọc của cuộc sống để hòa mình với thiên nhiên, đất trời. Những ngày thành phố nắng nóng cao điểm, nhiều người dân tìm đến Đồi Cao tận hưởng bầu không khí trong lành, mát mẻ.
Một góc Đồi Cao bên Đầm Vạc. Ảnh: Khánh Linh
Do đó, nơi này từ sáng đến tối, lúc nào cũng tấp nập nhân dân đến vui chơi, bách bộ. Nhất là người cao tuổi, nhiều cụ ngày 2 buổi sáng/chiều lên Đồi Cao vừa tập thể dục, vừa thụ hưởng không gian thoáng đãng, ít tiếng ồn, bụi bặm. Nhiều nhà trường, trung tâm ngoại ngữ cũng tận dụng khoảng không gian lý tưởng này để tổ chức các hoạt động ngoại khóa…
Lưng chừng dốc Đồi Cao là Nhà tưởng niệm Bác Hồ. Tại đây, trên các bậc tam cấp lúc nào cũng có người ngồi chơi, hóng mát. Những bậc thềm nhẵn thín, sạch sẽ là “chiếu nghỉ” lý tưởng cho các cụ sau những buổi tập thể dục. Cũng thật hữu ý, nơi đây là “điểm tiếp sức” cho những người bách bộ mỗi ngày.
Khuôn mặt cụ Lê Huy Toàn, 75 tuổi, phường Tích Sơn, thành phố Vĩnh Yên bừng sáng khi thấy tôi hỏi về ngày Bác Hồ đến thăm Vĩnh Phúc ở Đồi Cao. Cụ Toàn kể: “Hôm ấy là ngày 2/3/1963, lúc bấy giờ tôi đang học lớp 4, Trường tiểu học Tích Sơn. Nghe tin Bác Hồ về thăm, cả nhóm học sinh chúng tôi chạy lên Đồi Cao để được gặp Bác. Tiếc là lúc lên đến nơi, Người cũng vừa rời đi”.
May mắn hơn cụ Toàn, ông Phan Đức Hậu, sinh năm 1946, phường Tích Sơn cho biết: “Năm Bác Hồ về khu Đồi Cao tôi đang học lớp 5, Trường THCS Tô Hiệu. Hôm ấy, học sinh trong trường tập trung rất đông ở đây để đón Bác. Người mặc bộ quần áo gụ rất giản dị, gần gũi".
Bà Nguyễn Thị Là, sinh năm 1949, phường Ngô Quyền, thành phố Vĩnh Yên kể: “Khoảng 8h, ngày 2/3/1963, tất cả học sinh Trường THCS Tô Hiệu được nhà trường bố trí đứng xếp hàng dài, từ trục đường QL2A lên Đồi Cao đón Bác. Đông đảo người dân địa phương cũng phấn khởi chạy ra chào Bác. Đoàn công tác của Bác đi ô tô, đỗ mãi ở phía đường sắt.
Lần đầu nhìn thấy Bác Hồ, đám học sinh chúng tôi rất ngạc nhiên vì cốt cách, tác phong Người gần gũi, giản dị. Nếu không nói là Bác Hồ có lẽ chúng tôi cũng không biết. Vừa đi, Bác vừa tươi cười, vẫy tay chào mọi người. Khi ấy, học sinh, nhân dân địa phương tưng bừng cờ hoa rực rỡ đón Bác, không khí cả thị xã đông vui, phấn khởi như ngày hội”.
Theo cuốn “Những lần Bác Hồ về thăm Vĩnh Phúc” ghi lại, ngày ấy thật đẹp trời (2/3/1963), cả thị xã Vĩnh Yên rực rỡ cờ hoa với hơn 16.000 người gồm cán bộ, đảng viên, nhân dân tập trung tại Công viên thị xã (nay là Bảo tàng tỉnh) đón Bác.
Sau khi ân cần hỏi thăm các đồng chí lãnh đạo tỉnh, tại khu Đồi Cao (nay là trụ sở Tỉnh ủy), Bác ký bức chân dung của Người tặng Đảng bộ và nhân dân trước cuộc mít tinh. Người giơ bức chân dung lên căn dặn: “Đơn vị nào có thành tích cao trong thi đua Bác sẽ tặng một bức chân dung của Bác như thế này…"
Tại cuộc mít tinh nói chuyện với hơn 16.000 cán bộ, đảng viên, nhân dân và bộ đội tại vườn hoa thị xã Vĩnh Yên, Người nói: “Bác và đồng chí Dương Quốc Chính thay mặt Trung ương Đảng và Chính phủ hỏi thăm đồng bào, bộ đội và cán bộ, các cụ phụ lão, các cháu thanh, thiếu niên, nhi đồng. Đồng thời, khen ngợi xã viên HTX đồng bào miền núi, công nhân, bộ đội, cán bộ, các cụ phụ lão, các cháu học sinh đã ra sức sản xuất và chống hạn có kết quả khá…”.
Từ trụ sở Tỉnh ủy, tôi thả bộ lên Nhà tưởng niệm Bác Hồ. Dọc đường đi, cảm giác choáng ngợp xâm chiếm bởi thảm thực vật vô cùng phong phú ở khu Đồi Cao. Đó là quần thể cây xanh rộng lớn, nằm xen kẽ hồ Đầm Vạc; những hàng cây chạy dài 2 bên đường, đan xen tạo thành một mái vòm thiên nhiên khổng lồ; không gian tràn ngập tiếng chim hót véo von.
Mải mê ngắm những cây cổ thụ thân gỗ xù xì, cao hàng chục mét bị đám dương xỉ, tầm gửi bám chằng chịt, chẳng mấy chốc tôi đã lên đến bậc tam cấp Nhà tưởng niệm Bác Hồ. Không khí linh thiêng lan tỏa, chợt thấy tâm hồn thanh thản, nhẹ nhàng như sương khói bảng lảng khắp không gian.
Khẽ mở cánh cửa Nhà tưởng niệm vào thắp nén hương cho Người, lòng ấm áp khi nhìn thấy chiếc án gian sạch sẽ, có đèn, nến lung linh cùng các loại hoa trái tươi ngon. Kế đó, 1 lẵng hoa vẫn còn tươi thắm của Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh mới dâng lên báo công Người nhân Kỷ niệm 20 năm ngày thành lập.
Dẫn tôi đi 1 vòng, anh Phạm Quốc Chính, quản lý Nhà lưu niệm Bác Hồ nhiệt tình giới thiệu những bức ảnh tư liệu quý, địa điểm Người đứng trò chuyện với các đồng chí lãnh đạo tỉnh.
Chỉ tay vào bức ảnh "Bác Hồ ân cần căn dặn các đồng chí lãnh đạo Tỉnh ủy - UBND tỉnh trước khi Người về Hà Nội", anh Chính cho biết, cây lim xanh sau lưng Bác nay vẫn còn và đưa tôi đến tận gốc cây.
Hay bức ảnh "Chủ tịch Hồ Chí Minh chụp ảnh lưu niệm với cơ quan Tỉnh ủy Vĩnh Phúc", anh Chính bảo: “Trước đây, chỗ Bác đứng chụp tấm ảnh này là nhà A1, thuộc Nhà nghỉ Trung ương (nay là Nhà lưu niệm Bác Hồ) chuyên đón các đoàn lãnh đạo Trung ương về.
Theo các cụ lão thành cách mạng (LTCM), trước đó, gian nhà này là phòng họp Thường vụ Tỉnh ủy. Lần nào về thị xã Vĩnh Yên Bác Hồ cũng ở đây. Năm 2003, nhân dịp kỷ niệm 113 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh và kỷ niệm 40 năm Bác Hồ về thăm Vĩnh Phúc, Tỉnh ủy quyết định lấy ngôi nhà nằm trong khuôn viên trụ sở Tỉnh ủy làm Nhà lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Công trình chứa đựng những tình cảm thiêng liêng, to lớn của Người dành cho Đảng bộ và nhân dân Vĩnh Phúc; thể hiện lòng biết ơn vô hạn của Đảng bộ và nhân dân Vĩnh Phúc đối với vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc.
Trong số những hiện vật liên quan đến Bác Hồ đang trưng bày ở đây, anh Chính chỉ cho tôi xem chiếc bút máy Hồng Hà từng được Bác hồ dùng để ký tặng vào bức chân dung của Người tặng Đảng bộ và nhân dân Vĩnh Phúc trước cuộc mít tinh.
Anh Chính tâm sự: “Thời kỳ trước, mẹ tôi là nhân viên của Tỉnh ủy nên từ lúc 2 tuổi đã được bà cho vào khu Đồi Cao ở. Lớn lên, tôi cũng xin vào đây làm phục vụ kiêm quản lý Nhà lưu niệm. 50 năm tuổi đời cũng là từng ấy thời gian tôi gắn bó với khu Đồi Cao nên được nghe nhiều câu chuyện về Bác Hồ qua lời kể của các bác lãnh đạo tỉnh, cán bộ LTCM".
Mặc dù không được khỏe mạnh, nhưng anh Chính luôn tận tụy với công việc của mình. Ngoài phục vụ các đoàn lãnh đạo, đảng viên, nhân dân vào dâng hương, việc hương khói, sửa chữa, dọn dẹp trong Nhà tưởng niệm Bác Hồ luôn được anh quan tâm, làm bằng cả tình cảm, trái tim mình.
Anh Chính tâm sự: “Làm công việc này đối với tôi là cơ duyên nên thấy tâm mình rất thanh thản. Nhiều lần, tôi bị ốm thập tử nhất sinh nhưng không hiểu sao vẫn vượt qua hết. Có lẽ do tôi được Bác phù hộ nên mong muốn duy trì được sức khỏe để có điều kiện phục vụ hương khói lâu dài ở đây cho đến khi nghỉ hưu”.
Trong khuôn viên Nhà lưu niệm Bác Hồ còn nhiều cây mít, thị, nhãn, xà cừ, long não… cổ thụ hàng trăm năm tuổi, có đôi ghế đá cổ từ thời Bác Hồ về thăm. Trước cửa, nhiều cây đại đỏ của các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước trồng khi về thăm. Không chỉ thường xuyên đón tiếp các đoàn khách đến dâng hương, nơi đây còn là địa chỉ đỏ, nơi tham quan và giáo dục truyền thống yêu nước của dân tộc cho các tầng lớp nhân dân.
Giám đốc Bảo tàng tỉnh Vĩnh Phúc Mai Văn Trung cho biết: “Nền móng công trình Bảo tàng tỉnh hiện nay là Nhà văn hóa thị xã Vĩnh Yên cũ. Nơi Bác Hồ đứng nói chuyện với nhân dân nằm trong khuôn viên Bảo tàng hiện nay có bia lưu niệm. Trong Bảo tàng tỉnh có không gian trưng bày về Bác với nhiều hình ảnh, tư liệu quý giá về những lần Người về thăm Vĩnh Phúc”.
Trung bình mỗi năm, Bảo tàng tỉnh có từ 30.000 - 40.000 lượt khách đến tham quan, đa số là học sinh. Đến đây, các em được giới thiệu ý nghĩa bia lưu niệm cùng những lần Bác Hồ về thăm tỉnh. Dấu chân Người đi đến đâu linh thiêng đến đó. Riêng khu Đồi Cao, nơi đây đã trở thành không gian văn hóa có giá trị đối với người dân địa phương, ông Trung nhấn mạnh.
Trải qua bao thăng trầm thời gian, đặc biệt là tốc độ đô thị hóa phát triển, nhưng Đồi Cao vẫn giữ được không gian xưa, lưu giữ nhiều giá trị lịch sử. Cũng nhờ thảm thực vật phong phú, từ năm 2001 đến nay, Đồi Cao thu hút đàn cò hàng nghìn con về cư trú.
Hằng năm, vào các tháng 3, tháng 4, cò về làm tổ, sinh sản và đậu trắng xóa trên các ngọn cây ven đầm Vạc. Đến tháng 10, chúng lại di cư rồi tháng 3 - 4 năm sau lại quay về. Nhiều người dân địa phương gọi Đồi Cao là đồi cò. Quả là nơi đất lành chim đậu và chúng ta nên gìn giữ, phát huy "báu vật" trời cho này.
Bà Trần Thị Huyền, một cán bộ Trường TH, THCS và THPT Ngô Thời Nhậm, Thành phố Hồ Chí Minh cho biết: “Mỗi lần về thăm quê hương, gia đình tôi đều dành thời gian đi lễ Đền Hùng. Địa điểm dừng chân nghỉ ngơi của Đoàn ở thành phố Vĩnh Yên trước khi lên đất Tổ là Nhà khách Đầm Vạc ở Đồi Cao. Không chỉ yêu thích không gian xanh, tĩnh mịch, điều mà tôi cảm nhận được khi đến đây đó chính là sự linh thiêng, trân quý mảnh đất nơi đã in dấu chân Người…”.
Hà Trần (Còn nữa)