Môi trường toàn cầu, cả nước ta nói chung và trên địa bàn tỉnh nói riêng đã, đang chịu áp lực rất lớn từ các nguồn ô nhiễm về số lượng, quy mô và mức độ tác động; đặc biệt, trong bối cảnh chúng ta đang triển khai nhiều giải pháp nhằm phục hồi kinh tế sau đại dịch Covid-19.
Xe ô tô, máy xúc, máy ủi, cần cẩu hết “quá đát” được tháo dỡ phân loại phụ tùng gây ô nhiễm môi trường tại Tề Lỗ (Yên Lạc). Ảnh: Nguyễn Lượng
Không khó bắt gặp tình trạng rác, chất thải đổ tràn lan ra ruộng đồng, ao, hồ, kênh, mương... Hàng chục ngàn xe ô tô, máy xúc, máy ủi, cần cẩu hết “quá đát” xếp tràn lan chờ tháo dỡ để phân loại phụ tùng, kèm theo số lượng lớn các loại sơn bong tróc, xăm lốp cao su, nhựa mềm, nhựa cứng, dầu nhớt đã qua sử dụng.
Những chất thải không có khả năng tái chế này một phần được người dân thu gom, phần còn lại đốt hoặc vứt ra các khu đất trống, ven làng... Ô nhiễm từ rác thải đã trở thành vấn đề lớn, gây bức xúc ở cả vùng đô thị và nông thôn.
Với sự chỉ đạo của tỉnh và sự vào cuộc của các cơ quan chức năng, nhận thức và ý thức về bảo vệ môi trường (BVMT) của người dân đã nâng lên đáng kể. Song, xét ở nhiều khía cạnh, lòng dân đã thuận, chỉ chờ sự đồng bộ về cơ chế, chính sách và cả chế tài xử lý những hành vi vi phạm, việc làm sai trái.
Đâu đó, vẫn còn cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng chưa được xử lý triệt để, hoặc các cơ sở công nghiệp, chăn nuôi quy mô lớn có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường cao nằm xen kẽ trong khu dân cư chậm được di dời.
Đáng lo, các cơ sở sản xuất công nghiệp thuộc loại hình ô nhiễm cao luôn chiếm tỷ lệ lớn hơn so với cơ sở thuộc loại hình ít ô nhiễm, thân thiện với môi trường. Cùng với đó, tình trạng cháy rừng, chặt phá rừng tự nhiên vẫn diễn ra; việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất, mặt nước không đúng quy định, dẫn đến suy giảm tính đa dạng của hệ sinh thái tự nhiên vẫn hiện hữu.
Nhìn từ nguyên nhân khách quan, đó là biến đổi khí hậu diễn biến nhanh, phức tạp hơn so với dự báo, tác động nhiều mặt lên môi trường, đe dọa nghiêm trọng đến an ninh lương thực và phát triển nông nghiệp; là dịch bệnh diễn biến phức tạp, đòi hỏi phải có những giải pháp tức thời, mang tính ưu tiên; là nguy cơ từ sinh vật ngoại lai xâm hại và rủi ro từ sinh vật biến đổi gen còn hiện hữu…
Song, bên cạnh đó, thì tư duy và hành động của một bộ phận người dân (trong đó có cả cán bộ và người nắm trọng trách) mới là nguyên nhân chính gây áp lực đến môi trường vốn đang “bị bệnh”.
Nhận thức chưa đầy đủ, đúng mức của một số địa phương về tầm quan trọng của công tác bảo vệ môi trường, vai trò và giá trị của đa dạng sinh học và dịch vụ hệ sinh thái còn hạn chế; ý thức, trách nhiệm của một số người về bảo vệ môi trường- bảo vệ cuộc sống của chính mình còn thấp.
Những thói quen xấu gây ô nhiễm môi trường như vứt rác, chất thải, xác súc vật bừa bãi nơi công cộng, nguồn nước...; coi trọng lợi ích trước mắt mà quên đi lợi ích của cộng đồng, xã hội chưa được khắc phục triệt để, thậm chí một số nơi còn phổ biến. Cơ chế giám sát của cộng đồng, xử lý của cơ quan chức năng về những hành vi này chưa thực sự hiệu quả. Tình trạng săn bắt, buôn bán, tiêu thụ động vật hoang dã vẫn tiếp diễn…
Tại tỉnh ta, được biết, chỉ tính riêng trên địa bàn hai đô thị lớn (thành phố Vĩnh Yên và Phúc Yên), mỗi ngày phát sinh khoảng 350 tấn rác thải sinh hoạt. Do chưa có nhà máy xử lý, số rác thải này buộc phải xử lý bằng cách chôn tạm, bởi việc triển khai các dự án nhà máy xử lý rác ở Vĩnh Phúc gặp khó khăn về mặt bằng đầu tư xây dựng, hàng trăm tấn rác thải phải xử lý bằng các phương pháp thủ công.
Tỉnh đã giao cho các huyện tự chủ trong việc xây dựng các nhà máy xử lý rác thải, song, việc này luôn vấp phải sự phản đối của người dân. Được biết, người dân không quan tâm bất cứ điều gì liên quan đến công nghệ xử lý rác mà kiên quyết đưa ra yêu cầu không được đặt bãi rác tại địa bàn xã.
Rác thải ứ đọng trên dòng kênh ở xã Yên Bình (Vĩnh Tường). Ảnh: Nguyễn Lượng
Vì lý do đó, hiện toàn tỉnh mới có 2 nhà máy xử lý rác đi vào hoạt động tại huyện Tam Dương (công suất thực tế khoảng 75 tấn/ngày) và nhà máy rác tại huyện Yên Lạc (công suất khoảng 50 tấn/ngày) nhưng chưa khi nào hoạt động hết công suất.
Trong khi, để giải quyết tận gốc vấn đề này, bắt buộc phải xây dựng được các nhà máy xử lý rác tập trung và nếu Đề án xử lý rác thải sinh hoạt và vệ sinh môi trường trên địa bàn tỉnh đến năm 2025 và định hướng năm 2030 áp dụng thành công sẽ giúp giải bài toán rác thải mà tỉnh đang đối mặt.
Để phát triển đất nước theo hướng bền vững mà một trong ba trụ cột là bảo vệ môi trường, đi đôi với những giải pháp hoàn thiện hệ thống cơ chế, chính sách; kiện toàn tổ chức bộ máy, nguồn nhân lực làm công tác quản lý, bảo vệ môi trường, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác bảo vệ môi trường trong thời kỳ mới, ngành môi trường cần tăng cường và đa dạng hóa nguồn vốn đầu tư cho bảo vệ môi trường; chủ động hợp tác quốc tế trong việc chia sẻ thông tin, nghiên cứu, quản lý, khai thác và sử dụng hiệu quả, bền vững các nguồn tài nguyên. Đẩy mạnh việc thực thi pháp luật và áp dụng các cơ chế, công cụ, biện pháp quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường.
Đặc biệt, để môi trường sống thực sự trong lành, cần phát huy vai trò của các tổ chức chính trị-xã hội, cộng đồng dân cư; phát hiện, nêu gương, nhân rộng các điển hình,, mô hình, cách làm hay, hiệu quả về môi trường; thu hẹp các địa bàn, loại hình, đối tượng gây ô nhiễm, tác động xấu lên môi trường.
Trong lúc vấn đề ô nhiễm môi trường vẫn đang là mối quan tâm, trăn trở của toàn cầu, thì mỗi người bằng ý thức và hành động của mình, xin đừng tạo thêm áp lực với môi trường.
Anh Tú